منابع علمی مورد نیاز برای ساخت داروهای ترکیبی

توسعه ساخت داروهای ترکیبی با تکیه بر دانش و مهارت داروسازانی است که آموزش کافی را در زمینه ساخت داروهای ترکیبی فراگرفته‌اند. بخشی از این آموزش شامل کسب مهارت برای استخراج اطلاعات مورد نیاز برای فرایند ساخت با استفاده از منابع علمی و معتبر مرتبط با ساخت داروهای ترکیبی است. بر این اساس، در این مقاله مجله سلامت مفید طب سعی شده است تا به منظور آشنایی بیشتر داروسازان شاغل در زمینه ساخت داروهای ترکیبی به معرفی منابع مرتبط با ساخت داروهای ترکیبی بپردازیم.

در سالیان گذشته منابع علمی قابل ارجاع برای داروهای ترکیبی به کتاب‌های عمومی داروسازی نظیر فارماکوپه‌ها و اقتباس‌های ترجمه شده از آن محدود بوده است. اما امروزه منابع قابل دسترسی گسترش پیدا کرده است و شامل کتاب‌های مرجع داروسازی، مجلات تخصصی، پایگاه‌های اینترنتی و… است که در ادامه شرح داده می‌شود. با ما همراه باشید.

کتب مرجع انگلیسی

این منابع خود شامل دو دسته اصلی هستند: دسته اول کتاب‌های عمومی داروسازی نظیر فارماکوپه‌ها که در کنار سایر مطالب به موضوع داروهای ترکیبی می‌پردازند و دسته دوم کتب اختصاصی داروهای ترکیبی هستند. در زیر به اختصار اصلی ترین این منابع شرح داده شده است:

فارماکوپه امریکا (USP)

این کتاب هر چند مرجع بسیار آشنایی برای داروسازان شاغل در کارخانه‌های داروسازی است، اما عموم داروسازان شاغل در داروخانه به نوعی با آن بیگانه هستند. جالب آنکه شاید بتوان این کتاب را یکی از اصلی‌ترین منابع برای موضوعات مرتبط با داروهای ترکیبی دانست.

در فارماکوپه امریکا در کنار ۱۲۹ مونوگراف از داروهای ترکیبی، دو فصل اختصاصی <۷۹۵> و <۷۹۷> در رابطه با الزامات ساخت داروهای ترکیبی غیر استریل و استریل موجود است که راهنمای بی‌بدیلی برای داروسازان مشغول این حرفه است. این دو فصل علاوه بر اشاره به تجهیزات و فضای ساخت دارو، نحوه بسته‌بندی، برچسب زدن و کنترل آن، بحث مفصلی در مورد پایداری داروهای ترکیبی دارد که پاسخ بسیاری از سوالات داروسازان راجع به پایداری داروی ساخته شده را ارائه کرده است.

Trissel’s Stability of Compounded Formulations

یکی از مشکلات داروسازان در داروخانه این است که اطلاعات دقیقی از پایداری و ماندگاری فراورده‌های ترکیبی تهیه شده در دسترس نیست. از جمله منابعی که به رفع این مشکل کمک می‌کند، کتاب فوق است که مجموعه‌ای از اطلاعات پایداری داروهای ترکیبی گزارش شده در مقالات را در قالب مونوگراف‌هایی گردآوری کرده است.

علاوه بر مطالعات پایداری، هر مونوگراف شامل خصوصیات دارو اعم از حلالیت، pH، مورد مصرف، نحوه بسته‌بندی و نگهداری است. این کتاب در کنار فارماکوپه امریکا می‌تواند مرجع مناسبی برای یافتن بهترین زمان مصرف فرآورده‌های ترکیبی تهیه شده به صورت است.

(British Pharmaceutical Codex (BPC

کداکس دارویی بریتانیا یک کتاب مرجع قدیمی برای ساخت داروهاست که در آغاز در کنار فارماکوپه بریتانیا (BP) و به عنوان مکملی برای آن چاپ می‌شد، اما از سال ۱۹۷۳ تصمیم بر آن شد تا تنها مرجع رسمی برای داروسازی BP باشد و به این ترتیب از آن به بعد دیگر BPC منتشر نشد.

اما هنوز هم بسیاری از فرمول‌های رایج داروهای ترکیبی را می‌توان در آن یافت. تفاوت اصلی این کتاب با فارماکوپه‌های کنونی این است که به جای تاکید بر کنترل و آنالیز، روش ساخت فرمول‌های دارویی را ارائه کرده است. آخرین چاپ کتاب با عنوان BPC مربوط به سال ۱۹۷۳ است که باعث شده دسترسی به این کتاب ارزشمند کمی مشکل باشد.

Pharmaceutical Compounding and Dispensing

این کتاب را می‌توان جایگزین مناسبی برای BPC دانست که در آن پس از تاریخچه‌ای از داروهای ترکیبی، اصول روش ساخت داروها را به تفکیک شکل دارویی بحث می‌کند و در انتها دسته بندی کاربردی از فرمول‌های اشاره شده در BP و BPC همراه با روش ساخت آن‌ها ارائه می‌دهد. مزیت این کتاب به روز بودن آن است که بسیاری از داروهای امروزی را نیز پوشش می دهد. آخرین چاپ این کتاب مربوط به سال ۲۰۰۶ است.

کتب مرجع فارسی

از آنجا که در ایران عمده داروهای ترکیبی تهیه شده در داروخانه‌های شهری فرآورده‌های پوست و مو هستند، منابع فارسی داروهای ترکیبی عمدتا روی نحوه ساخت این گونه داروها و گاهی بیماری‌های پوست و مو تمرکز دارند. این منابع تقریبا از نظر محتوا یکسان هستند و وجود دست کم یکی از آن‌ها که فرمولاسیون و نحوه ساخت دارو را شامل شود، در داروخانه لازم است.

مجالات تخصصی

هر چند کتاب‌ها مرجع بسیار مناسبی برای ساخت داروهای ترکیبی هستند، اما گاهی اوقات داروسازان به موضوعاتی مواجه می‌شوند که بعضا به علت جدید بودن در کتاب‌ها مطلبی در مورد آن یافت نمی‌شود. اولین راه برای حل چنین مشکلی جستجو در موتورهای جستجوی عمومی نظیر گوگل است، اما بسیاری اوقات این جستجو هم نتیجه‌ای ندارد؛ چرا که بسیاری از مطالب جدید و تخصصی در زمینه داروهای ترکیبی را تنها می‌توان در مجلات تخصصی یافت.

در زمینه داروهای ترکیبی در مجله اصلی فعال وجود دارند که در زیر معرفی شده اند:

مجله بین المللی داروهای ترکیبی (International Journal of Pharmaceutical Compounding):

این مجله اصلی‌ترین مجله داروهای ترکیبی است که از سال ۱۹۹۷ هر ۲ ماه یکبار منتشر می‌شود. این مجله حاوی مطالب تخصصی در زمینه نحوه ساخت، پایداری فرمولاسیون، مونوگراف‌های پیشنهادی و بررسی مسائل صنفی است.

مجله امریکایی داروسازان نظام سلامت (The American Journal of Health-System Pharmacist):

مجله فعال دیگری در زمینه داروهای ترکیبی است که بخشی از آن به پژوهش‌ها در این زمینه، اطلاعات پایداری فرآورده‌های ترکیبی، فرمولاسیون و نحوه بسته‌بندی آن است. این مجله هر دو هفته یکبار چاپ می‌شود و مرجع مناسبی برای یافتن پایداری فرمول‌های ترکیبی جدید است.

در کنار این دو مجله، مجلات دیگری از جمله Pharmacy Times و مجلات اینترنتی هم وجود دارند که دست کم ستونی را به موضوع داروهای ترکیبی اختصاص می‌دهند.

پایگاه‌های اینترنتی

هر چند با گسترش اینترنت یکی از نخستین انتخاب‌ها برای پاسخ به سوالات در مورد داروهای ترکیبی جستجوی اینترنتی است، اما بدون آشنایی با منابع اینترنتی در این زمینه، جستجو زمان بر خواهد بود. بنابراین آگاهی از پایگاه‌های اصلی اینترنتی در این زمینه برای داروسازان مفید خواهد بود.

وبسایت آزمایشگاه‌های پادوک

آزمایشگاه‌های پادوک (www.paddocklabs.com) از تامین‌کنندگان مواد اولیه دارویی و محصولات مرتبط است. این مرکز مجموعه‌ای از مطالب دسته‌بندی شده در مورد داروهای ترکیبی را به صورت آموزش مداوم و باز آموزی برای داروسازان روی پایگاه خود ارائه داده است.

این مجموعه آموزشی با عنوان Secudum Artem از بهترین مطالبی است که از اینترنت قابل دسترسی است و آنچه را که یک داروساز برای ساخت داروهای ترکیبی باید بداند پوشش می‌دهد.

وبسایت دانشکده داروسازی دانشگاه دال هوزی

یکی از مشکلات پیش روی داروسازان شاغل در داروخانه‌، ساخت داروهای جدیدتری است که به تازگی توسط پزشکان نسخه می‌شود و معمولا منشا تجویز آن‌ها از مجلات تخصصی پزشکی است. در این چند سال ساخت داروهایی نظیر پماد دیلیتیازم یا نیتروگلیسرین از این نمونه‌ها است.

هر چند اختلاف نظر گسترده‌ای میان داروسازان در مورد قانونی بودن تامین این داروهای خارج از فهرست رسمی داروهای کشور وجود دارد، سایت دانشکده داروسازی دانشگاه دال هوزی کانادا (http://Pharmacy.dal.ca/Resources) فهرست الفبایی از مواد موثره دارویی و رفرانس مربوط به ساخت آن را در مجلات تخصصی داروهای ترکیبی ارائه می‌دهد که برای یک ماده موثره خاص بسیار کاربردی خواهد بود. این وبگاه بدون شک از بهترین پایگاه‌های مرتبط با داروهای ترکیبی روی اینترنت است.

وبسایت دانشگاه کارولینای شمالی

این وبگاه (PharmLabs.unc.edu) بخشی از پایگاه دانشگاه کارولینای شمالی است که با اهداف آموزشی راه اندازی شده است و بیشتر برای دانشجویان داروسازی مفید است. در این پایگاه علاوه بر متون درسی، فیلم‌های آموزشی، دستور کار آزمایشگاهی و آزمون‌هایی با موضوع داروهای ترکیبی قرار داده شده است. این پایگاه مکان مناسبی برای یادآوری و ارزیابی دانش همکاران داروساز در مورد اصول کلی فرمولاسیون خواهد بود.

پایگاه رسمی انجمن بین المللی داروهای ترکیبی

انجمن بین المللی به آدرس www.ISPhC.com داروهای ترکیبی در اسپانیا واقع شده است. این انجمن با هدف همگرایی داروسازان و تلاش برای گسترش بحث ساخت داروهای ترکیبی در کشورهای مختلف دنیاست.

کمپوندینگ تو دی (compoundingtoday)

این پایگاه به آدرس www.compoundingtoday.com سایتی جامع در زمینه داروهای ترکیبی است که توسط مجله IPC راه اندازی شده است. هر چند بسیاری از خدمات آن تنها با پرداخت هزینه قابل دریافت است، اما با توجه به روزآمدی و جامع بودن یکی از اصلی‌ترین پایگاه‌های اینترنتی برای یافتن پاسخ به سوالات در زمینه داروی ترکیبی است.

جمع بندی

در این مقاله تلاش شد تا مجموعه‌ای نسبتا کامل از منابع مرتبط با داروهای ترکیبی را برای همکاران داروساز شاغل در داروخانه معرفی کنیم. هرچند کتاب‌های فارسی بسیاری از نیازهای رایج داروساز مرتبط با ساخت داروهای ترکیبی را برآورده می‌سازد، اما همواره شرایطی پیش می‌آید که برای دریافتن پاسخ برخی از سوالات نیاز به مراجعه به منابع دیگری از جمله کتب مرجع انگلیسی، مجلات تخصصی و پایگاه‌های تخصصی اینترنتی است.

شما می‌توانید سایر مقالات مرتبط با داروسازی را نیز در مجله سلامت مفید طب مطالعه کنید.