در مقالات گذشته به مرور به مبانی ساخت داروهای ترکیبی پرداختیم. منابع علمی مورد نیاز، ابزارها و تجهیزات لازم و انواع مواد محافظ برای داروهای ساختنی و ترکیبی را در مقالات قبلی بیان کردیم. همچنین با تاریخ انقضای فرآورده‌های ترکیبی آشنا شدیم. در این مقاله از مجله سلامت مفیدطب به اختصار به پرمصرف‌ترین داروهای ساختنی و کاربردهای بالینی آنها اشاره می‌کنیم.
لازم به ذکر است اطلاعات این مقاله جنبه مروری و افزایش آگاهی برای همکاران داروساز دارد و استفاده هرکدام از این موارد بدون تشخیص پزشک مجاز نیست.
شاید علاقمند باشید با ابزارهای ساخت داروهای ترکیبی آشنا شوید.
توصیه‌های عمومی هنگام تحویل داروهای ساختنی
توصیه‌های عمومی که داروساز باید هنگام تحویل داروهای ساختنی به بیمار ارائه دهد:
- داروی ترکیبی تجویز شده برای شرایط بیماری کنونی شماست. از مصرف آن در موارد مشابه و یا توصیه آن به دیگران خودداری کنید.
- داروی ترکیبی تجویز شده را روی موضع توصیه شده به کار ببرید. از استعمال آن روی نواحی دیگر پوست بپرهیزید.
- داروی ترکیبی را تا زمان توصیه شده توسط پزشک و برای مدت معین روی موضع قرار دهید.
- از تماس داروهای ساختنی و ترکیبی با چشم و سطوح مخاطی خودداری کنید، مگر اینکه برای آن مواضع تجویز شده باشد.
- در مواردی که تست کردن، پیش از مصرف فرآورده توصیه شده باشد، باید به این ترتیب عمل شود: مقدار کمی فرآورده را روی ناحیه کوچکی از پوست داخلی بازو بمالید. در صورتی که تا ۲۴ ساعت قرمزی، سوزش و علائم پوستی غیر عادی روی بازو مشاهده نشد، می‌تواند روی موضع بیماری به کار رود.
- در صورت استفاده از کراتولیتیک‌های قوی مثل فرآورده‌های ضد زگیل و میخچه بهتر است پوست سالم اطراف ضایعه را محافظت کنید. برای اینکار اطراف ضایعه را بوسیله یک پماد پوشاننده مثل زینک اکساید و وازلین بپوشانید و ترکیب کراتولیتیک را با گوش پاک کن فقط روی ضایعات بمالید.
کورتیکواستروئیدهای موضعی
کورتیکواستروئیدها از پرکاربردترین داروهای موضعی هستند. این داروها با خاصیت ضد التهاب و شناگران، ضد کهیر و… کاربرد دارند.
در طیف وسیعی از بیماری‌های پوستی شامل انواع درماتیت‌ها، پمفیگوس، پسوریازیس و خارش از این نوع داروهای ساختنی استفاده می‌شود.
نکات استفاده از کورتیکواستروئید موضعی
- در درمان‌های طولانی با این داروها، باید پوست بیمار از جهت آتروفی ناشی از دارو بررسی شود.
- یک هفته قطع دارو پس از دو هفته مصرف، می‌تواند عوارض جانبی این داروها را محدود کند.
- در بیماری‌های التهابی شدیدتر مانند پسوریازیس و اگزمای دست که به سختی درمان می‌شوند، معمولا از کورتیکواستروئیدهای قوی‌تر، دو بار در روز به مدت دو هفته استفاده می‌شود.
برای مشاهده و خرید داروی پسوریازیس و اگزما می‌توانید از طریق لینک زیر اقدام کنید. در این لیست انواع محصولات گیاهی درمان اگزما و پسوریازیس موجود است:
مشاهده انواع محصولات پسوریازیس
روش مصرف کورتیکواستروئید موضعی
روش استعمال این داروها به دو صورت ساده و بسته است:
- در روش ساده تنها یک لایه نازک از دارو بر روی پوست مالیده می‌شود.
- در روش بسته پس از مالیدن یک لایه از دارو روی پوست، موضع به مدت دو ساعت در بیداری و هشت ساعت در زمان خواب با یک کیسه پلاستیکی پوشانده می‌شود. هوای درون کیسه پانسمان باید قبل از بستن آن خارج شود و پانسمان شل و بدون کشش زیاد بسته شود. در پانسمان بسته باید پوست قبل از استعمال دارو با صابون شسته، تمیز و خشک شود.
به طور معمول زمان مصرف دارو، تعداد دفعات مصرف و نوع کورتیکواستروئید موضعی را پزشک مشخص می‌کند. لزوم کاهش تدریجی دوز استروئیدها برای رفع مشکل سرکوب محور هیپوتالاموس هیپوفیز است و استروئیدهای موضعی نیاز به این کار ندارند.
فرآورده‌های ترکیبی درمان هموروئید و فیشر
نیتروگلیسیرین
– نیتروگلیسیرین را بصورت موضعی به شکل ۰/۲ و ۰/۴ درصد با افزایش خون‌رسانی به ناحیه مقعدی و جلوگیری از انسداد عروق در درمان هموروئید و فیشر مقعدی موثر است.
– دوره مصرف دارو معمولا یک بار در شبانه‌روز هنگام خواب و به مدت ۸ هفته میباشد.
– عارضه اصلی این دارو سردرد است که حدود ۱۵ دقیقه پس از استعمال موضعی رخ می‌دهد و معمولا در مصارف بیش از دو هفته بروز می‌کند.
– تداخل سیلدنافیل و… با نیتروگلیسیرین و شکل موضعی دارو نیز اهمیت دارد. همچنین سایر نیترات‌ها باید به فاصله ۲۴ ساعت از پماد مصرف شوند.
شما می‌توانید در داروخانه آنلاین مفیدطب، انواع پماد آنتی هموروئید گیاهی را بررسی کنید:
دیلتیازم
– فیشر یا شقاق به دلیل ایسکمی عروق ایجاد می‌شود و افزایش خون‌رسانی به ناحیه، به درمان کمک می‌کند. فرآورده‌های موضعی مورد استفاده در هموروئید موجود در بازار دارویی یعنی شیاف و پماد آنتی هموروئید خاصیت کنترل علائم بیماری را دارد و باعث تغییر در ماهیت بیماری و افزایش خون‌رسانی به ناحیه آسیب دیده نمی‌گردند و در عمل کارآیی بسیار ضعیفی در درمان فیشرهای مقعدی برخوردارند. دیلتیازم با کاهش فشار اسفنگتر تحتانی مقعد و افزایش خون‌رسانی به عروق آن ناحیه باعث بهبود فیشرهای مقعدی و هموروئید می‌شود.
– این فرآورده معمولا بصورت پماد ۲ درصد تهیه می‌شود و به صورت موضعی تا ۳ بار در روز، برای هموروئید به مدت ۱ هفته و برای فیشرهای مقعدی به مدت ۲ تا ۳ ماه مصرف می‌شود.
– دیلتیازم موضعی در بیمارانی که به دیگر داروهای موضعی حاوی تری نیتروگلیسیرین (TNG) مقاوم هستند، اثربخشی بسیار مناسبی داشته است. علاوه بر این دیلتیازم موضعی عوارض کمتری نسبت به تری نیتروگلیسرین موضعی دارد.
– مصرف کوتاه مدت دیلتیازم برای هموروئید عارضه خاصی گزارش نشده است، اما در مصرف طولانی برای فیشرهای مقعدی در ۵/۷ درصد افراد مورد مطالعه خارش ناحیه مقعد گزارش شده است. اما این عارضه کاملا قابل تحمل بوده است. در ۵/۲ درصد افراد سردرد، گیجی و تغییرات خلقی گزارش شده است.
نیفدیپین
– نیفدیپین در درمان هموروئید و فیشر مقعدی عموما بصورت خوراکی مصرف می‌شود ولی گاهی به صورت موضعی نیز می‌تواند کاربرد داشته باشد.
با انواع مواد محافظ در داروهای ساختنی آشنا شوید.
ترکیبات کراتولیتیک و لایه‌بردار
این داروهای ساختنی در درصدهای مختلف کاربردهای متفاوتی دارند.
سالیسیلیک اسید
اسید سالیسیلیک ۱ و ۱.۵ درصد در درمان آکنه کاربرد دارد. این ترکیب با درصدهای ۳ و ۵ دارای خواص کراتولیتیک است و در درمان درماتیت سبورئیک استفاده می‌شود. اسید سالیسیلیک ۱۷ درصد (و درصدهای مشابه) برای رفع میخچه و زگیل به کار می‌رود که یک بار در روز بر روی ضایعه مالیده می‌شود.
قطره اسید سالیسیلیک کیمیاگر یکی از محصولات موثر در درمان میخچه و زگیل است که اطلاعات این محصول را می‌توانید در اینجا مشاهده کنید:
مشاهده صفحه اسید سالیسیلیک کامپاند
پودوفیلین
این دارو برای درمان زگیل‌های تناسلی کاربرد دارد. بسیار موتاژن و خورنده است و دفعات مصرف و مدت زمان ماندن دارو بر روی پوست باید توسط پزشک مشخص شود.
تری کلرو استیک اسید (TCA)
این دارو برای درمان زگیل‌های تناسلی به صورت ۸۰ درصد به کار می‌رود. همچنین جهت رفع تاتو و لایه‌برداری شیمیایی (با غلظت ۲۵ تا ۳۳ درصد) کاربرد دارد و بسیار خورنده میباشد.
لاکتیک اسید
این دارو با خواص لایه‌برداری قوی برای درمان زگیل و میخچه به کار می‌رود.
آزلائیک اسید
آزلائیک اسید یک اسید دی کربوکسیلیکی است که دارای خواص ضد میکروبی، کومدولیتیک و ضد التهاب خفیف است. همچنین این دارو با داشتن اثرات مهارکنندگی تیروزیناز از هیپرپیگمانتاسیون ثانویه به محل جوش‌ها جلوگیری می‌کند. این ترکیب هم در درمان آکنه‌های التهابی و هم آکنه‌های غیرالتهابی موثر میباشد. همچنین آزلائیک اسید دارای خواص مهارکنندگی آنزیم ۵-آلفا ردوکتاز است که گزارش‌هایی مبنی بر اثرات ضد ریزش مو از این طریق در غلظت ۵ تا ۱۹ درصد در فرم موضعی وجود دارد.
گلیکولیک اسید
این دارو با درصدهای پایین دارای خواص مرطوب‌کننده، لایه‌بردار، ضدلک، ضد کک و مک و ضد چروک است و در درصدهای بالا برای پیلینگ و لایه‌برداری قوی پوست به کار می‌رود.
رتینوییدهای موضعی
این ترکیبات بعنوان لایه‌بردار کاربردهای متفاوتی دارند. در محلول‌های ضد جوش به عنوان لایه‌بردار برای درمان آکنه به کار می‌رود. در ترکیبات درمان‌کننده ریزش مو باعث افزایش نفوذپذیری داروهای درمان‌کننده می‌شود و در فرآورده‌های ضدلک با از بین بردن لایه شاخی پوست به شفاف شدن ظاهر پوست و افزایش نفوذ داروی ضدلک به درمان بیماری کمک می‌کند.
رزورسینول
این دارو در داروهای ترکیبی به عنوان لایه‌بردار در درمان آکنه کاربرد دارد. همچنین برای درمان اگزمای مزمن و پسوریازیس مصرف می‌شود.
ترکیبات ضدلک و روشن کننده
هیدروکینون
این دارو خواص ضدلک دارد و در درمان هیپرپیگمانتاسیون، ملاسما، لک و کک و مک کاربرد دارد. افزایش تولید و تجمع ملانین در یک نقطه از پوست باعث بروز لک می‌شود، پس برای رفع لک باید مانع تولید ملانین شد. تیروزین تحت تأثیر آنزیم تیروزیناز و طی مراحلی به ملانین تبدیل می‌شود. برای فعالیت این آنزیم عنصر مس و اکسیژن لازم است. بنابراین برای مهار لک باید مانع از فعالیت آنزیم تیروزیناز و در نتیجه تولید ملانین شد. هیدروکینون مهارکننده رقابتی آنزیم تیروزیناز و از قوی‌ترین عوامل ضدلک است و به این ترتیب جلوی تولید ملانین را می‌گیرد.
ترکیبات حاوی هیدروکینون طیف غلظتی از ۲ تا ۵ درصد دارند و معمولا روزی یک بار و حداکثر به مدت ۶ ماه مصرف می‌شوند. نحوه دیگر مصرف دارو بصورت دو بار در روز به مدت ۳ ماه میباشد. پس از اتمام دوره مصرف دارو برای حفظ اثر ضدلک دارو، برای قطع آن به کاهش تدریجی (taper down) نیاز است، به این صورت که ابتدا یک شب در میان و سپس دو بار در هفته و بعد یک بار در هفته مصرف می‌شود و سپس قطع می‌شود.
کرم هیدروکینون مدیلن به عنوان روشن‌کننده و ضد لک استفاده شده و دارای خاصت شفاف‌کننده و جلوگیری از پیری پوست است:
از آنجا که هیدروکینون می‌تواند تحریک‌کننده و حساس‌کننده باشد، در دوره درمان با این دارو به طور ویژه مصرف ضد آفتاب توصیه می‌شود. در مواردی ممکن است هیپوپیگمانتاسیون پوست اطراف لک رح دهد. همزمان با این دارو، بیمار نباید از فرآورده‌های حاوی بنزویل پراکساید استفاده کند.
مونوبنزون
مونوبنزون یا هیدروکینون مونوبنزیل اتر برای درمان بیماری ویتیلیگو استفاده می‌شود. این دارو با قدرت ۲۰ درصد بصورت ۲ بار در روز به مدت ۶ تا ۱۸ ماه (در بعضی موارد خفیف ۳ تا ۶ ماه) تا یکدست شدن کامل رنگ بدن مصرف می‌شود.
کوجیک اسید
این دارو مانند آزلائیک اسید و هیدروکینون خواص مهارکنندگی آنزیم تیروزیناز را دارد و به عنوان ضدلک به کار می‌رود.
جمع بندی
در این نوشته به صورت کوتاه به معرفی برخی از داروهای ساختنی و کاربرد بالینی هرکدام اشاره کردیم. در مورد نحوه مصرف هر یک از این داروهای ترکیبی نیز صحبت کردیم. همانطور که مشاهده کردید در این مقاله به کورتیکواستروئیدهای موضعی، فرآورده‌های درمان هموروئید، ترکیبات لایه‌بردار و ترکیبات ضدلک و روشن‌کننده پرداختیم.
در مقاله بعدی به ترکیبات داروهای ساختنی آنتی بیوتیک، قابض و ضدترشح، قطره‌های گوشی و ضد ریزش مو می‌پردازیم. با ما همراه باشید.
توجه: مقالات مرتبط با پزشکی و سلامت داروخانه مفید طب از منابع معتبر داخلی و خارجی تهیه شده‌اند و صرفا جنبه اطلاع رسانی دارند، بنابراین توصیه درمانی و پزشکی محسوب نمی‌شوند. در صورتی که مشکل پزشکی دارید، لازم است تا برای تشخیص و درمان به پزشک مراجعه نمایید.
