در مقاله قبلی مجله سلامت مفیدطب، علل بروز علائم آزاردهنده یائسگی از منظر طب سنتی را مرور کردیم و به تدابیر تغذیه‌ای طب سنتی برای کنترل این علائم پرداختیم. یائسگی دوره‌ای طبیعی از زندگی است که با قطع کامل قاعدگی‌ها آغاز می‌شود. این دوره به طور معمول با عوارض رایجی در اکثر خانم‌ها همراه است که شناخت این عوارض و روش‌های کاهش آن‌ها می‌تواند برای بانوان یائسه بسیار موثر واقع شود. در این مقاله مجله سلامت مفیدطب به بررسی مشهورترین گیاهان دارویی می‌پردازیم که چه در طب سنتی چه در مطالعات طب مدرن جهت تخفیف عوارض و علائم مختلف جسمی و روحی یائسگی به کار برده شده‌اند.
گیاهان موثر در کاهش عوارض یائسگی
در طب سنتی گیاهان بسیار زیادی وجود دارد که در کنترل علائم و عوارض یائسگی موثر هستند. حال به معرفی رایج‌ترین این گیاهان دارویی می‌پردازیم:
پنج انگشت (ویتکس آگنوس کاستوس)
گیاه پنج انگشت که به گیاه زنان معروف است، با خواص تعدیل هورمونی که دارد در طی سالیان دراز استفاده‌های بی‌شماری در کنترل علائم قاعدگی‌های نامنظم، قاعدگی‌های دردناک، علائم فیزیکی و خلق قبل از قاعدگی و… داشته است. با توجه به اینکه علائم مختلف یائسگی هم به دنبال بالا پایین شدن سطح هورمون‌های زنانه اتفاق می‌افتد، طبیعی است که هم طب سنتی هم طب مدرن، برای کاهش عوارض یائسگی، استفاده از پنج انگشت را امتحان کرده باشند.
شواهد مطالعات بالینی انجام شده چه در ایران و چه در خارج از کشور، درباره اثر گیاه پنج انگشت بر عوارض یائسگی، نشان‌دهنده اثر مثبت و قابل توجه پنج انگشت در کنترل این عوارض بوده است. البته گیاه پنج انگشت بر برخی از عوارض یائسگی بیشتر از بقیه اثر می‌گذارد. طبق نتایج آزمایش‌های بالینی، مصرف محصولات حاوی عصاره گیاه پنج انگشت در مدت‌ها و دوزهای معین، توانسته است به خوبی و با درصد اثر حدود ۸۰ درصد باعث کاهش اضطراب و اختلالات وازوموتور (گر گرفتگی) در بانوان یائسه شود. پنج انگشت اثر کمتری در کنترل اختلالات جنسی و افسردگی ناشی از یائسگی داشته است، با این‌حال همچنان اثر آن مخصوصاً در صورت مصرف در کنار ترکیبات گیاهی مؤثر دیگر، قابل ملاحظه است.
شما می‌توانید برای تهیه قرص ویتاگنوس (کاهش‌دهنده اختلالات قاعدگی و یائسگی) از طریق سایت داروخانه آنلاین مفید طب (دکتر اصیلی) روی دکمه زیر کلیک کنید:
قرص ویتاگنوس یک داروی کاملا گیاهی و طبیعی است که حاوی عصاره تام میوه گیاه ویتکس یا پنج انگشت بوده و به خوبی هورمون های زنانه را تنظیم می کند.
سویا
همه ما احتمالاً در مورد اینکه سویا حاوی هورمون‌های زنانه است شنیده‌ایم. سویا پروتئین گیاهی بدون کلسترول است که حاوی مقادیر قابل توجهی از ویتامین‌ها و املاح است. به ترکیبات گیاهی مثل سویا، فیتو استروژن یا استروژن گیاهی گفته می‌شود. سویا از مشهورترین استروژن‌های گیاهی است که در آشپزی ایرانی نیز به وفور استفاده می‌شود. ساختار ترکیبات مؤثره سویا به گونه‌ای است که می‌تواند بسته به میزان و شکل مصرف و بافت اثر، اثرات مهاری یا تحریکی بر گیرنده‌های استروژن داشته باشد. بنابراین انتخاب خوبی برای کنترل علائم یائسگی است که به دلیل افت استروژن اتفاق می‌افتند.
مطالعات بالینی فراوانی روی اثر سویا به صورت خوراکی و طبیعی و یا به صورت اشکال دارویی، انجام شده است. طبق نتایج این پژوهش‌ها، مصرف سویا می‌تواند باعث کاهش حملات گرگرفتگی در بانوان یائسه بشود. با توجه به داده‌های این مطالعات، به نظر می‌رسد دوز مصرفی سویا برای اثرگذاری باید در محدوده خاصی باشد و سویا در دوزهای پایین اثرگذاری مناسبی در کنترل حملات گر گرفتگی ندارد.
چند مطالعه بالینی نیز در ایران در این مورد انجام شده است که طبق نتایج آن‌ها سویا در مقادیر خوراکی در رژیم غذایی و حتی به عنوان آجیل و یا میان‌وعده نیز می‌تواند در کنترل گرگرفتگی مؤثر باشد، منتها بر اساس معیارهای صحت‌سنجی، داده‌های این مطالعات خیلی نمی‌توانند به عنوان پایه درمان در نظر گرفته شوند.
قرص منوپیس یک مکمل قوی و کامل حاوی سویا برای دوران یائسگی است. این محصول می‌تواند عوارضی از جمله گرگرفتگی، بی قراری، افسردگی، تعریق شبانه و… را به طور چشم‌گیری کاهش دهد:
مریم‌گلی
مریم‌گلی یکی از دیگر از گیاهان حاوی استروژن گیاهی است که از دیرباز در طب ایرانی استفاده‌های فراوان داشته است. این گیاه بومی آذربایجان شرقی است و از هزار سال پیش برای مصارفی مثل کاهش تعریق استفاده می‌شده است.
مطالعات بالینی روی اثر مریم‌گلی بر عوارض یائسگی نشان داده‌اند که مصرف عصاره مریم‌گلی در مقادیر متوسط و تعیین شده و در مدت معین، می‌تواند باعث کاهش گرگرفتگی، تعریق شبانه، تپش قلب، مشکلات خواب و حتی برخی اختلالات حافظه در بانوان یائسه بشود. منتها مریم‌گلی روی خشکی واژن و اختلالات ادراری ناشی از یائسگی اثر مثبت چندانی نشان نداده است.
برای تهیه یکی از محصولات کاهش‌دهنده عوارض یائسگی که از گیاه مریم‌گلی تشکیل شده باشد، می‌توانید قرص سالویگل گل دارو را از داروخانه دکتر اصیلی انتخاب کنید:
این محصول گیاهی حاوی عصاره خشک سرشاخه‌های جوان گیاه مریم گلی است و مصرف آن به کاهش میزان ترشح عرق در بدن در شرایط مختلف از جمله دوران یائسگی کمک می‌کند.
علف راعی
علف راعی یا همان علف چای در طب سنتی ایران، استفاده‌های زیادی دارد. طبع علف چای در طب سنتی گرم و خشک در نظر گرفته می‌شود و برای موارد مختلفی از بی‌اشتهایی تا افسردگی مصرف می‌شود. اثر ضدافسردگی ماده مؤثره علف چای در درمان افسردگی‌های خفیف تا متوسط کاملاً ثابت شده است، بنابراین می‌تواند در تخفیف افسردگی و اختلالت خلقی ناشی از یائسگی مؤثر واقع شود. همچنین برخی مطالعات نشان داده‌اند که مصرف علف چای ممکن است بتواند به کاهش تعداد حالات گر گرفتگی کمک بکند.
قرص نروکسین یکی از قرص‌های گیاهی است که حاوی علف راعی بوده و در کاهش افسردگی و اضطراب بسیار موثر شناخته شده است:
کوهوش سیاه
کوهوش سیاه گیاهی بومی آمریکای شمالی است و از زمان‌های خیلی دور در طب سنتی فرهنگ‌های غربی برای مصارف مختلف استفاده می‌شده است. مطالعات بالینی مختلف اثر مثبت کوهوش سیاه در اختلالات قاعدگی و یائسگی را نشان داده‌اند. مصرف دوزهای معین کوهوش سیاه به صورت قابل‌توجهی، و در برخی موارد هم‌ارز با اثر داروهای شیمیایی، موفق به کنترل عوارض یائسگی از جمله گر گرفتگی شده است.
گیاه بلک کوهوش (کوهوش سیاه) در قرص سیمی فوگل به عنوان برطرف‌کننده علائم یائسگی، گر گرفتگی، تعریق شبانه و اضطراب عمل می‌کند برای تهیه این قرص می‌توانید روی دکمه زیر کلیک کنید:
گل مغربی
گل مغربی در اشکال دارویی مختلف، از پر مصرف‌ترین ترکیبات طبیعی است که برای کنترل علائم یائسگی استفاده می‌شود. داده‌های بالینی نیز تا حد زیادی این استفاده را تأیید می‌کنند. مصرف گل مغربی در مدت مشخص در مطالعات توانسته است باعث کاهش عوارض یائسگی مخصوصاً اختلالات خلقی، افسردگی و اضطراب شود.
محصولات حاوی گل مغربی در انواع مختلف تهیه و ارائه شده‌اند. یکی از این محصولات کپسول نرم روغن گل مغربی باریج است که به عنوان درمان کمکی گرگرفتگی دوران یائسگی می‌توان استفاده کرد:
این کپسول در بهبود سندرم پیش از قاعدگی، درد پستان پیش از قاعدگی و گرگرفتگی دوران یائسگی موثر واقع شده است.
ترکیبات گیاهی دیگری مثل ریوند چینی، ژل رویال، سیاه‌دانه، رازیانه، شنبلیله، کتان، زعفران و شیرین‌بیان در طب سنتی و در مطالعات بالینی مختلف برای کنترل عوارض یائسگی استفاده شده‌اند. بسته به شرایط فرد، فرم دارویی مورد استفاده و زمان استفاده اثر هرکدام از این موارد می‌تواند متفاوت باشد.
محصولات ترکیبی موثر در عوارض یائسگی
برخی از شرکت‌های دارویی از چند ترکیب مؤثر طبیعی برای کنترل عوارض یائسگی در محصولات خود استفاده کرده‌اند تا حداکثر اثربخشی را داشته باشند.
به عنوان یک نمونه مناسب از این نوع محصولات می‌توان به قرص منوفیکس اشاره نمود. این محصول از داروخانه دکتر اصیلی حاوی عصاره‌های گیاهی سویا، ماته، بلک کوهش و چای سبز است:
که به کاهش علائم یائسگی (از جمله گرگرفتگی، پوکی استخوان و تعریق شبانه) و همچنین افزایش انرژی و کنترل خستگی کمک می‌کند.
نکته: مصرف هرکدام از این گیاهان دارویی یا داروهای گیاهی ممکن است در شرایط خاصی احتیاط یا منع مصرف داشته باشند، بنابراین قبل از مصرف، مشخصات محصول را به خوبی مطالعه کرده یا از پزشک یا داروساز خود مشورت بخواهید.
محصولات موضعی کاهش عوارض یائسگی
پزشک متخصص طب سنتی ممکن است استفاده از انواع اشکال دارویی سنتی را برای مواردی مثل خشکی و آتروفی (تحلیل بافت) واژن برای بانوی یائسه تجویز کند. استفاده از داروهای گیاهی و گیاهان دارویی در شکل‌های سنتی (حمام، شیاف‌های دستی و …) بدون تجویز پزشک توصیه نمی‌شود.
منتها برای خشکی واژن می‌توان از اشکال دارویی تولیدشده صنعتی که حاوی ترکیبات گیاهی هستند استفاده کرد، از جمله ژل واژیهیل باریج که لوبریکانتی حاوی رازک و ویتامین ایی است و می‌تواند به رفع سوزش، خارش واژن و نزدیکی جنسی دردناک کمک کند.
جمع‌بندی
در طب سنتی ایرانی و خارجی گیاهان دارویی بسیاری جهت کاهش عوارض و علائم دوران یائسگی وجود دارد که به مصرف آن‌ها در این دوران توصیه شده است. در این مقاله به تفصیل به گیاهان دارویی و داروهای گیاهی که در طب سنتی و علم گیاه‌شناسی مدرن در یائسگی موثر شناخته شده‌اند، پرداخته شد.
شما می‌توانید برای تهیه انواع محصولات گیاهی، مولتی ویتامین و مکمل، محصولات آرایشی و بهداشتی و… به داروخانه آنلاین مفیدطب مراجعه نمایید و نیز سوالات و نظرات خود را در صفحه محصولات ثبت کنید تا متخصصین داروساز ما به آن‌ها پاسخ دهند.
توجه: مقالات مرتبط با پزشکی و سلامت داروخانه مفید طب از منابع معتبر داخلی و خارجی تهیه شده‌اند و صرفا جنبه اطلاع رسانی دارند، بنابراین توصیه درمانی و پزشکی محسوب نمی‌شوند. در صورتی که مشکل پزشکی دارید، لازم است تا برای تشخیص و درمان به پزشک مراجعه نمایید.
