کم خونی هنگامی اتفاق می‌افتد که سطح هموگلوبین در گلبول‌های قرمز خون (RBC) کاهش یابد. هموگلوبین پروتئینی در گلبول‌های قرمز خون است که مسئول انتقال اکسیژن به بافت‌های بدن میباشد. علائم کم خونی بسته به عواملی از جمله نوع آن کم خونی می‌توانند متفاوت باشند.
در این مقاله از مجله سلامت مفید طب در ابتدا به علائم انواع کم خونی می‌پردازیم و در ادامه علائم، علل و گزینه‌های درمانی کم خونی ناشی از کمبود آهن را که متداول‌ترین نوع کم خونی است، بررسی می‌کنیم. پس تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.
علائم کم خونی
علائم کم خونی یا آنمی (anemia) بسته به نوع، علت زمینه‌ای و شدت آن و همچنین مشکلات سلامتی زمینه‌ای مانند خونریزی، زخم، مشکلات قاعدگی یا سرطان متفاوت هستند. ممکن است اول علائم خاص این مشکلات مورد توجه قرار گیرند.
همچنین بدن توانایی قابل توجهی برای جبران کم خونی اولیه دارد. اگر کم خونی شما خفیف باشد یا طی مدت زمانی طولانی ایجاد شود، ممکن است متوجه هیچ علامتی نشوید.
علائم کم خونی متداول در بسیاری از انواع کم خونی شامل موارد زیر هستند:
- به آسانی خسته شدن و از دست دادن انرژی
- بالا بودن ضربان قلب به صورت غیر معمول؛ مخصوصا با ورزش
- تنگی نفس و سردرد؛ مخصوصا با ورزش
- مشکل در تمرکز
- سرگیجه
- رنگ پریدگی
- گرفتگی عضلات پا
- بی‌خوابی
بقیه علائم به انواع خاص کم‌خونی مرتبط هستند.
انواع کم خونی و علائم آن‌ها
کم‌خونی به دلایل مختلف ایجاد می‌شود و هر نوع کم‌خونی می‌تواند علائم خاص خود را داشته باشد. در قسمت قبل به علائمی که در بسیاری از کم‌خونی‌ها مشترک هستند، اشاره کردیم. در ادامه با علائم خاص انواع کم خونی آشنا می‌شویم و سپس به توضیح بیشتر درباره کم خونی ناشی از کمبود آهن می‌پردازیم.
کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B12
علائم کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- احساس سوزن سوزن شدن دست یا پا
- از دست دادن حس لامسه
- راه رفتن لرزان و متزلزل و سخت راه رفتن
- زمختی و سفتی دست‌ها و پاها
- زوال عقل
کم‌خونی ناشی از مسمومیت مزمن با سرب
علائم کم خونی ناشی از مسمومیت مزمن با سرب ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- وجود یک خط آبی-سیاه روی لثه که به آن خط سربی می‌گویند
- درد شکمی
- یبوست
- استفراغ
کم‌خونی ناشی از تخریب مزمن گلبول‌های قرمز خون
علائم کم خونی ناشی از تخریب مزمن گلبول‌های قرمز می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- یرقان یا زردی (زردی پوست و چشم‌ها)
- ادرار قهوه‌ای یا قرمز
- زخم پا
- عدم رشد در دوران نوزادی
- علائم سنگ کیسه صفرا
کم‌خونی داسی شکل
علائم کم خونی داسی شکل می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- خستگی
- حساسیت به عفونت
- تاخیر در رشد و نمو در کودکان
- دوره‌های درد شدید مخصوصا در شکم، مفاصل و اندام‌ها
کم‌خونی ناشی از تخریب ناگهانی گلبول‌های قرمز خون
علائم کم خونی ناشی از تخریب ناگهانی گلبول‌های قرمز خون می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- درد شکمی
- ادرار قهوه‌ای یا قرمز
- یرقان یا زردی
- کبودی‌های کوچک زیر پوست
- تشنج
- علائم نارسایی کلیه
کم خونی ناشی از کمبود آهن چیست؟
کم‌خونی هنگامی اتفاق می‌افتد که سطح هموگلوبین در گلبول‌های قرمز خون (RBC) کاهش یابد. هموگلوبین پروتئینی در گلبول‌های قرمز خون است که مسئول انتقال اکسیژن به بافت‌های بدن میباشد.
کم‌خونی کمبود آهن یا کم‌خونی فقر آهن متداول‌ترین نوع کم‌خونی است و هنگامی رخ می‌دهد که بدن میزان کافی از این ماده معدنی را نداشته باشد. بدن برای ساخت هموگلوبین به آهن نیاز دارد. هنگامی که آهن کافی در جریان خون وجود نداشته باشد، بقیه بدن نمی‌تواند مقدار اکسیژن مورد نیاز خود را دریافت کند.
در حالی که این نوع کم‌خونی بسیار شایع است، بسیاری از افراد نمی‌دانند که دچار کم‌خونی فقر آهن هستند. ممکن است فردی سال‌ها علائم را داشته باشد بدون این که دلیل آن‌ها را بداند.
متداول‌ترین علت کم خونی فقر آهن در زنانی که در سن باروری هستند، از دست دادن آهن در خون به علت قاعدگی‌های شدید یا بارداری است. همچنین رژیم غذایی نامناسب (فاقد مواد مغذی کافی) و یا برخی از بیماری‌های روده که بر چگونگی جذب آهن توسط بدن اثر می‌گذارند، می‌توانند باعث کم‌خونی کمبود آهن شوند.
پزشکان معمولا برای درمان این بیماری مکمل‌های آهن یا تغییرات رژیم غذایی را توصیه می‌کنند.
علائم کم خونی کمبود آهن
علائم کم خونی ناشی از کمبود آهن می‌تواند در ابتدا خفیف باشد و ممکن است حتی متوجه آن‌ها نشوید. بر طبق گفته American Society of Hematology، بیشتر افراد تا قبل از آزمایش خون متوجه نمی‌شوند که دچار کم‌خونی خفیف هستند.
علائم کم خونی شدید تا متوسط کمبود آهن شامل موارد زیر هستند:
- خستگی عمومی
- ضعف
- رنگ پریدگی
- تنگی نفس
- سرگیجه
- میل عجیب به خوردن چیزهایی که غذا نیستند؛ مانند خاک، یخ یا خاک رس
- احساس سوزن سوزن شدن پاها
- تورم یا درد زبان
- سردی دست و پا
- ضربان قلب تند یا نامنظم
- ناخن‌های شکننده
- سردرد
دلایل کم‌خونی کمبود آهن چیست؟
مطابق گفته ASH، کمبود آهن متداول‌ترین دلیل کم‌خونی است. دلایل بسیاری برای کمبود آهن یا فقر آهن وجود دارد. این دلایل شامل موارد زیر هستند.
کمبود آهن خون چیست؟ برای اطلاعات بیشتر ذر این مورد می‌توانید مقاله «همه چیز درباره کم خونی و کمبود آهن خون» را مطالعه نمایید.
کمبود آهن به دلیل مصرف ناکافی آهن
مصرف بسیار کم آهن می‌تواند در طولانی مدت باعث کمبود آن در بدن شود. خوراکی‌هایی مانند گوشت، تخم مرغ و برخی از سبزیجات برگ‌دار سبز سرشار از آهن هستند.
از آنجایی که مصرف آهن در دوران رشد و نمو سریع ضروری است، ممکن است زنان باردار و کودکان خردسال به غذاهای غنی از آهن بیشتری در رژیم غذایی خود نیاز داشته باشند.
کمبود آهن به دلیل بارداری یا از دست دادن خون در قاعدگی
خونریزی شدید قاعدگی و از دست دادن خون در هنگام زایمان، متداول‌ترین دلایل کم‌خونی کمبود آهن در زنان در سنین باروری هستند.
کمبود آهن به دلیل خونریزی داخلی
برخی از مشکلات پزشکی می‌توانند باعث خونریزی داخلی شوند. این مسئله می‌تواند منجر به کم‌خونی فقر آهن شود. نمونه‌هایی از این مشکلات و بیماری‌ها زخم معده، پولیپ در کولون یا روده یا سرطان روده بزرگ هستند. همچنین استفاده منظم از مسکن‌ها، مانند آسپرین، می‌تواند باعث خونریزی در معده شود.
کمبود آهن به دلیل عدم توانایی جذب آهن
برخی از اختلالات و یا جراحی‌هایی که بر روده‌ها اثر می‌گذارند، می‌توانند در نحوه جذب آهن توسط بدن، اختلال ایجاد کنند. حتی اگر به میزان کافی آهن مصرف کنید، بیماری سلیاک یا جراحی‌هایی مانند بای پس معده می‌توانند میزان جذب آهن توسط بدن را محدود کنند.
کمبود آهن به دلیل آندومتریوز
زنانی که دچار آندومتریوز هستند، ممکن است خونریزی شدیدی داشته باشند که نمی‌توانند آن را ببینند زیرا در ناحیه شکم یا لگن پنهان است.
عوامل خطر یا ریسک فاکتورهای کم‌خونی کمبود آهن
کم‌خونی یک مشکل رایج است و می‌تواند هم در زنان و هم در مردان در هر سن و هر نژادی اتفاق بیفتد. ممکن است برخی از افراد ریسک بیشتری برای دچار شدن به کم‌خونی کمبود آهن داشته باشند. این افراد شامل موارد زیر هستند:
- زنان در سن باروری
- زنان باردار
- افراد با رژیم غذایی نامناسب
- افرادی که به صورت مکرر خون اهدا می‌کنند
- نوزادان و کودکان؛ مخصوصا آن‌هایی که زودرس متولد می‌شوند یا جهش رشد دارند
- گیاهخوارانی که از غذاهای غنی از آهن جایگزین گوشت استفاده نمی‌کنند
اگر در معرض خطر کم‌خونی کمبود آهن هستید، با پزشک خود مشورت کنید.
تشخیص کم‌خونی کمبود آهن
پزشک می‌تواند کم‌خونی را با آزمایش‌های خون تشخیص دهد. این آزمایش‌ها عبارتند از:
آزمایش شمارش کامل خون یا CBC
تست CBC معمولا اولین آزمایشی است که پزشک برای تشخیص از آن استفاده می‌کند. CBC میزان همه اجزاء موجود در خون را اندازه گیری می‌نماید. این موارد عبارتند از:
- گلبول‌های قرمز خون (RBC)
- گلبول‌های سفید خون (WBC)
- هموگلوبین
- هماتوکریت
- پلاکت
این آزمایش اطلاعاتی را درباره خون ارائه می‌دهد که در تشخیص کم‌خونی کمبود آهن مفید هستند. این اطلاعات شامل موارد زیر هستند:
- سطح هماتوکریت که درصد حجم خونی است که از گلبول‌های قرمز تشکیل شده است
- سطح هموگلوبین
- اندازه گلبول‌های قرمز
محدوده نرمال هماتوکریت ۳۴.۹ تا ۴۴.۵ درصد برای زنان بزرگسال و ۳۸.۸ تا ۵۰ درصد برای مردان بزرگسال است. محدوده نرمال هموگلوبین ۱۲ تا ۱۵.۵ گرم بر دسی‌لیتر برای زنان بزرگسال و ۱۳.۵ تا ۱۷.۵ گرم بر دسی‌لیتر برای مردان بزرگسال است.
در کم‌خونی فقر آهن، سطح هماتوکریت و هموگلوبین پایین است. همچنین معمولا گلبول‌های قرمز خون کوچک‌تر از سایز نرمال هستند.
آزمایش CBC اغلب به عنوان بخشی از یک معاینه معمولی انجام می‌شود و یک معیار خوب برای سلامت عمومی فرد است. همچنین ممکن است این آزمایش قبل از عمل جراحی انجام شود. این تست برای تشخیص کم‌خونی کمبود آهن مفید است.
آزمایش‌های دیگر برای تشخیص کم‌خونی
معمولا با آزمایش CBC می‌توان کم خونی را تایید کرد. ممکن است پزشک شما آزمایش‌های خون بیشتری برای تشخیص شدت کم‌خونی و کمک به تعیین درمان مناسب تجویز نماید. این تست‌ها اطلاعاتی شامل موارد زیر را در اختیار پزشک قرار می‌دهند:
- سطح آهن خون
- اندازه و رنگ گلبول‌های قرمز خون
- سطح فریتین
- ظرفیت کل اتصال آهن (TIBC)
فریتین پروتئینی است که به ذخیره آهن در بدن کمک می‌کند. سطح پایین فریتین، ذخیره پایین آهن را نشان می‌دهد.
از تست TIBC برای تعیین مقدار ترانسفرین حامل آهن استفاده می‌شود. ترانسفرین پروتئینی است که آهن را منتقل می‌کند.
برای آشنایی با راه‌های درمان کمبود فریتین، مقاله «چگونه می‌توان از کمبود آهن جلوگیری کرد؟ راه‌های بالا بردن فریتین خون» را مطالعه نمایید.
آزمایش برای تشخیص خونریزی داخلی
اگر پزشک احتمال دهد که خونریزی داخلی باعث کم‌خونی شماست، ممکن است به آزمایشات بیشتری نیاز باشد. یکی از این آزمایشات تست خون پنهان در مدفوع است. وجود خون در مدفوع ممکن است نشان دهنده خونریزی در روده باشد. همچنین ممکن است پزشک آندوسکوپی و یا کولونوسکوپی را برای شما تجویز کند. این آزمایشات به تعیین منبع خونریزی در دستگاه گوارش کمک می‌کنند.
کم‌خونی فقر آهن در زنان
بارداری، خونریزی قابل توجه قاعدگی و فیبروم‌های رحم همگی دلایلی هستند که باعث می‌شوند احتمال کم‌خونی فقر آهن در زنان بیشتر باشد.
خونریزی شدید قاعدگی هنگامی است که خونریزی فرد بیشتر یا طولانی‌تر از خونریزی معمول زنان در دوران قاعدگی باشد.
طبق گفته Centers for Disease Control and Prevention خونریزی قاعدگی معمولی ۴ تا ۵ روز طول می‌کشد و میزان خون از دست رفته بین ۲ تا ۳ قاشق غذاخوری متغیر است. زنان با خونریزی قاعدگی زیاد، معمولا بیش از ۷ روز خونریزی دارند و دو برابر بیش از حد طبیعی خون از دست می‌دهند.
طبق گفته National Heart, Lung, and Blood Institute به طور تخمینی ۲۰ درصد از زنان در سنین باروری دچار کم‌خونی فقر آهن هستند. حتی احتمال این کم‌خونی در زنان باردار بیشتر است، زیرا آن‌ها به میزان خون بیشتری برای حمایت جنین در حال رشد خود نیاز دارند.
سونوگرافی لگن می‌تواند به پزشک برای یافتن منبع خونریزی شدید دوران پریود، مانند فیبروم‌ها، کمک کند. مانند کم‌خونی کمبود آهن، فیبروم‌های رحم نیز اغلب بدون علامت هستند. این فیبروم‌ها زمانی به وجود می‌آیند که تومورهای عضلانی در رحم رشد می‌کنند. این فیبروم‌ها معمولا سرطانی نیستند اما می‌توانند باعث خونریزی شدید پریود شوند که این مسئله می‌تواند منجر به کم خونی فقر آهن شود.
شما می‌توانید برای تهیه قرص فیت آیرون خبث الحدید نیاک (آیرون پلاس سابق) که برای درمان کم خونی ناشی از فقر آهن و اسید فولیک تولید شده است، از طریق سایت داروخانه آنلاین مفید طب روی دکمه زیر کلیک کنید:
قرص فیت آیرون نیاک یک قرص آهن با کم‌ترین عوارض گوارشی است که کم خونی ناشی از فقر آهن و اسید فولیک را درمان می‌کند.
عوارض سلامتی ناشی از کم‌خونی فقر آهن
بیشتر موارد ابتلا به کم‌خونی کمبود آهن خفیف هستند و عوارضی ایجاد نمی‌کنند. معمولا این مشکل می‌تواند به راحتی برطرف شود. با این حال، اگر کم‌خونی یا کمبود آهن درمان نشود، می‌تواند منجر به ایجاد مشکلات سلامتی دیگری شود. این مشکلات عبارتند از:
ضربان قلب تند یا نامنظم
هنگامی که کم‌خونی دارید، قلب باید خون بیشتری پمپاژ کند تا مقدار کم اکسیژن را جبران نماید. این مسئله می‌تواند منجر به ضربان قلب نامنظم شود. همچنین در موارد شدید می‌تواند باعث نارسایی قلبی یا بزرگ شدن قلب شود.
مشکلات بارداری
در موارد شدید کمبود آهن، ممکن است کودک زودرس یا با وزن کم متولد شود. بیشتر زنان باردار برای جلوگیری از این موارد از مکمل‌های آهن به عنوان بخشی از مراقبت‌های بارداری خود استفاده می‌کنند.
تاخیر در رشد نوزادان و کودکان
ممکن است رشد و نمو در نوزادان و کودکانی که کمبود شدید آهن دارند، به تاخیر بیفتد. همچنین ممکن است این کودکان بیشتر مستعد عفونت باشند.
درمان کم‌خونی فقر آهن
تا اینجا با علائم کم خونی و انواع آن آشنا شدیم و به بررسی کم‌خونی کمبود آهن پرداختیم. در ادامه گزینه‌های درمانی کم خونی کمبود آهن را بررسی می‌کنیم.
شما می‌توانید برای تهیه قرص eisen plus یوروویتال (کمک به خون‌سازی) از طریق سایت داروخانه آنلاین مفید طب (دکتر اصیلی) روی دکمه زیر کلیک کنید:
مکمل‌های آهن
قرص‌های آهن می‌توانند به تامین مجدد آهن مورد نیاز بدن کمک کنند. در صورت امکان باید قرص آهن را با معده خالی مصرف کنید تا بهتر جذب شود. اگر این نحوه مصرف باعث ناراحتی معده شما می‌شود، می‌توانید قرص آهن را همراه با غذا مصرف کنید. ممکن است نیاز باشد چندین ماه از این مکمل‌ها استفاده کنید. مکمل‌های آهن می‌توانند باعث یبوست یا مدفوع سیاه شوند.
رژیم غذایی
رژیم غذایی شامل خوراکی‌های زیر می‌تواند به درمان کمبود آهن یا پیشگیری از آن کمک کند:
- گوشت قرمز
- سبزیجات برگ‌دار سبز تیره
- میوه های خشک شده
- آجیل
- غلات صبحانه غنی شده با آهن
علاوه بر این، ویتامین C به جذب آهن توسط بدن کمک می‌کند. ممکن است پزشک توصیه کند قرص آهن خود را به همراه یک ماده غذایی حاوی ویتامین C مانند یک لیوان آب پرتقال یا مرکبات مصرف نمایید.
درمان علت زمینه‌ای خونریزی
در صورتی که خونریزی زیاد باعث کمبود آهن شود، مکمل‌های آهن کمکی نمی‌کنند. ممکن است پزشک برای زنانی که خونریزی‌های شدید قاعدگی دارند، قرص‌های ضد بارداری را تجویز نماید.
در شدیدترین موارد، انتقال خون می‌تواند به سرعت آهن و خون از دست رفته را جایگزین کند.
پیشگیری از کم‌خونی کمبود آهن
با داشتن یک رژیم غذایی سرشار از غذاهای غنی از آهن و ویتامین C، می‌توان از کم‌خونی فقر آهنی که در نتیجه عدم مصرف کافی آهن اتفاق می‌افتد، پیشگیری نمود. مادران باید نوزادان خود را با شیر مادر یا شیرخشک غنی شده با آهن مخصوص نوزادان تغذیه کنند. غذاهای غنی از آهن عبارتند از:
- گوشت‌ها از جمله گوشت بره، گوشت مرغ و گوشت گوساله
- لوبیاها
- تخمه کدو حلوایی
- سبزیجات برگ‌دار مانند اسفناج
- کشمش و میوه‌های خشک دیگر
- تخم مرغ
- غذاهای دریایی مانند ساردین و میگو
- غلات صبحانه غنی شده با آهن
مواد غذایی سرشار از ویتامین C عبارتند از:
- میوه‌هایی مانند پرتقال، گریپ فروت، توت فرنگی، کیوی، پاپایا، آناناس، ملون و انبه
- بروکلی
- فلفل دلمه‌ای سبز و قرمز
- کلم بروکسل
- گل کلم
- گوجه فرنگی
- سبزیجات برگ‌دار
جمع‌بندی
در این مقاله از مجله سلامت مفید طب به بررسی علائم کم خونی پرداختیم. همان‌طور که اشاره شد علائم می‌توانند بسته به عواملی مانند نوع کم‌خونی متفاوت باشند.
همچنین علائم کم خونی فقر آهن را که متداول‌ترین نوع کم‌خونی است، بررسی کردیم. تشخیص و درمان خودسرانه کم‌خونی کمبود آهن ممکن است به دلیل سطح بسیار بالای آهن در خون، منجر به اثرات سوء بر روی سلامتی شود.
از جمله عوارض ناشی از وجود آهن بسیار زیاد در خون آسیب کبدی و یبوست هستند. بنابراین اگر علائم کم خونی کمبود آهن را دارید، برای درمان مناسب حتما با پزشک خود مشورت کنید.
شما می‌توانید برای تهیه انواع مکمل آهن از طریق سایت داروخانه آنلاین مفید طب (دکتر اصیلی) روی دکمه زیر کلیک کنید:
منابع: سایت‌های WebMD و healthline
توجه: مقالات مرتبط با پزشکی و سلامت داروخانه مفید طب از منابع معتبر داخلی و خارجی تهیه شده‌اند و صرفا جنبه اطلاع رسانی دارند، بنابراین توصیه درمانی و پزشکی محسوب نمی‌شوند. در صورتی که مشکل پزشکی دارید، لازم است تا برای تشخیص و درمان به پزشک مراجعه نمایید.
