در این مقاله مجله سلامت مفیدطب در مورد عواملی که باعث می‌شود خارش در ناحیه‌های مختلف بدنمان ایجاد شود، صحبت خواهیم کرد. خارش در طب سنتی دلایل گوناگونی دارد که با هر یک از آنها آشنا خواهیم شد.
شاید علاقمند باشید در مورد دلایل خارش پوست و درمان آن بیشتر بدانید.
خارش چیست؟
خارش؛ احساسی درونی و ذهنی است که ممکن است به علتهای مختلفی از جمله خشکی پوست ایجاد شود. خارش پوست در هر ناحیه‌ای باعث می‌شود دلمان بخوهد آن ناحیه را بخارانیم و با خاریدن، احساس بهتری داشته باشیم. این خاراندن در واقع رفلکسی از سوی سیستم عصبی ماست که در حد چند دقیقه باعث تسکین خارش می‌شود. اما رهایی از خارش همیشه به این راحتی نیست. خارش ممکن است به علل جدی‌تری از جمله کم‌خونی یا کم‌کاری تیروئید، مشکلات کبدی یا بیماری‌های پوستی عفونی مثل گال باشد.
طب مدرن به دقت علل خارش را دسته‌بندی و انواع آن را تعریف کرده است. مطابق با آموزه‌های طب مدرن، مواردی مثل مدت زمان خارش، وسعت درگیری پوست، کیفیت خارش (احساس سوزش، سوزن سوزن شدن و…) و علائم همراه فاکتورهای اصلی در تشخیص نوع خارش و علت خارش هستند.
یکی از محصولاتی که برای رفع خارش پوست استفاده می‌شود و علاوه بر ضد خارش بودن باعث شفافیت پوست نیز می‌شود، صابون هویج محصول دیترون است:
این محصول علاوه بر عصاره هویج حاوی ویتامین E و A نیز هست که به ترمیم پوست و رفع خارش پوست کمک می‌کند.
خارش در طب سنتی
با توجه به اینکه هر فردی در زندگی‌اش ممکن است به انواع خارش مبتلا شود، طبیعی است که اطبای سنتی نیز به بررسی علل خارش و درمان آن پرداخته باشند. خارش یکی از دردهای پانزده‌گانه‌ایست که در متون طب سنتی به آن اشاره می‌شود. «حکّه» واژه عربی است که در این متون به عنوان معادل برای خارشی که مرتبط با ضایعه پوستی نباشد، به کار رفته است.
حکه درواقع می‌تواند علامت بیماری‌های مختلفی باشد که پزشک طب سنتی با بررسی و معاینه بیمار، تشخیص افتراقی درست را می‌گذارد.
علتهای ایجاد خارش در طب سنتی
طب سنتی معتقد است علت بروز خارش به دو دسته علل کلی و علل جزئی تقسیم می‌شود. که در ادامه با این دو دسته بیشتر آشنا خواهیم شد:
علل کلی بروز خارش
در مقالات قبلی به مبانی اصلی طب سنتی و توضیح اخلاط پرداختیم. همانطور که احتمالا می‌دانید، از دیدگاه طب ایرانی، غذا پس از ورود و هضم در بدن، اخلاط را به وجود می‌آورد که شامل خلط صفرا، خلط دم (خون)، خلط بلغم و خلط سودا میباشد. بنابراین هرگونه اشکال در ورود مواد غذایی (اعم از نوع مواد یا نحوه ورود آنها مانند خوردن غذاهای بد یا روش خوردن نامناسب) و یا عدم تعادل کمّی یا کیفی در تولید این اخلاط شامل اختلالات هضم یا تغییر در مقدار و کیفیت اخلاط نظیر تولید اخلاط و بخارات ناسالم و دفع ناکامل مواد زائد از بدن، می‌تواند منجر به ایجاد اختلال در ارگان‌های بدن شود.
یکی دیگر از محصولات ضد خارش صابون بابونه است که باعث کاهش التهاب پوست می‌شود. این صابون داری اثر ضد خارش و ضد قرمزی بوده و استفاده از آن برای التهابات پوستی بسیار مفید و مثمر ثمر است:
در حالت سلامت هر کدام از اخلاط بدن دارای مزاج مخصوص به خود است به این صورت که صفرا؛ گرم و خشک، خون؛ گرم و تر، بلغم؛ سرد و تر و سودا؛ سرد و خشک هستند. گاهی از این اخلاط، گازها و بخاراتی نیز در بدن به وجود می‌آیند که تجمع آنها در یک ارگان می‌تواند منجر به اختلال عملکرد آن ارگان شود. پوست بدن (جلد) نیز از این قاعده مستثنی نیست. حکمای طب ایرانی معتقدند که گاهی گازهای سوزاننده‌ای بنا به دلایل مختلفی در زیر پوست حبس شده و باعث تحریک پوست و ایجاد احساس خارش می‌شوند.
اختلالات هضم یا تغییر در مقدار و کیفیت اخلاط می‌تواند موجب بروز خارش شوند.علت احتباس هم می‌تواند مشکلات پوستی در دفع مواد زائد جمع‌شده در آن نقطه مانند عدم رعایت بهداشت مناسب پوست، بسته شدن منافذ پوستی در اثر هوای سرد و ضعف پوست ناشی از افزایش سن باشد. بنابراین از روغن‌مالی بیش از حد با روغن‌های درمانی یا معطر باید پرهیز شود و نباید عرق روی پوست باقی بماند.
علل جزئی بروز خارش
اسباب جزئی حکه شامل اخلاط حاده و سوزاننده (یعنی اخلاط تیز و گرم مثل خون رقیق حاد آمیخته شده با خلط صفراوی یا سوداوی، سودای سوخته، بلغم شور و رطوبت بورقی)، بخارات گرم و بسته شدن مسام (منافذ) پوستی هستند. در کتاب قانون ابن سینا هم یکی از انواع و اصناف وجع (درد) تحت عنوان وجع حکاک ذکر شده است که می‌تواند باعث بیقراری و ناراحتی‌های فراوان از جمله بی‌خوابی شود.
به طور کلی، هر عاملی که به صورت اولیه (به خودی خود) یا ثانویه (در کنار علل دیگر) باعث بروز اختلالات هضم یا تغییر در مقدار، نوع و کیفیت اخلاط تولید شده در بدن شود، می‌تواند باعث بروز حکه در فرد شود بنابراین امراض مربوط به اعضاء دخیل در هضم غذا (از معده گرفته تا کبد) می‌تواند درنهایت یکی از علل حکه به شمار آیند.
شربت اکسیر مقوی معده نیاک قابلیت بالایی در تقویت معده و بهبود هضم غذا دارد. مصرف این شربت ضد نفخ موجب تقویت دستگاه گوارش و درمان سوءهاضمه می‌شود. جهت اطلاعات بیشتر و نحوه تهیه این محصول روی لینک کلیک کنید:
پس این عدم تعادل در میزان اخلاط می‌تواند ایجاد خارش کند. مثلا و مخصوصا افزایش خلط صفرا یکی از علل حکه است. خلط صفرا خاصیت تحریک‌کنندگی زیادی داشته و افزایش مقدار آن به بیش از نیاز بدن برای حفظ سلامت، می‌تواند منجر به خارش پوست شود. خوردن غذاهای شیرین، تند و شور یکی از علل پیش‌زمینه‌ای تولید زیاده از حد خلط صفرا میباشد.
گاهی به دلیل سوء هضم یا آمیخته شدن بلغم با صفرای سوخته، کیفیت بلغم موجود در بدن تغییر کرده و بلغم شور تولید می‌شود که خود یکی از علل ایجاد حکه به شمار می‌آید. تداوم مصرف غذاهای تند یا نمک‌سودشده، تکرار مصرف غذاهای مانده و نیزادویه‌جات دارای مزاج گرم هم منجر به تولید اخلاطی می‌شوند که از مزاج اصلی خود خارج شده‌اند و سودای سوخته نیز از این جمله هستند.
بد غذاخوردن یا همان سوءتدبیر اکل و شرب در طب سنتی نیز می‌تواند به بروز حکه دامن بزند. غذاخوردن سریع، پرخوری، درهم خوری، عدم رعایت ترتیب غذاخوردن، نوشیدن مایعات همراه با غذا، غذاهای غلیظ یا لزج از مواردی است که انجام آنها از نظر طب سنتی می‌تواند باعث بروز خارش پوستی شود.
انواع حکه
طب سنتی نیز مانند طب مدرن، خارش را به انواع مختلف تقسیم کرده و خصوصیات هر یک را ذکر می‌کند تا بتواند درمان دقیق‌تری انجام دهد.
با توجه به کیفیت و کمّیت اخلاط و بخارات، حکه به انواع مختلفی تقسیم‌بندی می‌شود. در منابع طب ایرانی براساس شرایط موجود در اخلاط یا بخارات از نظر ماهیت، مقدار و لطافت و غلظت آنها و نیز با لحاظ کردن شرایط پوست بدن، خارش را به دو دسته سریع‌التحلیل و طول‌کشیده تقسیم می‌کنند. مثلا اگر اخلاص عامل حکه غلیظ و در مقدار زیاد باشند، یا منافذ پوستی بسته باشند، حکه دیر تحلیل رفته و به سختی درمان می‌شود.
پزشک متخصص طب سنتی با آگاهی از انواع حکه و تظاهرات بالینی آنها، بعد از معاینه و شرح حال‌گیری از بیمار، اقدام به تجویز بهترین رژیم درمانی متشکل از انواع مفردات دارویی خوراکی یا موضعی می‌کند.
جمع‌بندی
همانطور که گفته شد بروز خارش یا حکه به دلایل مختلفی از جمله سوءهضم، عادات بد غذایی ممکن است به وجود آید. افزایش خلط صفرا یکی دیگر از دلایل ایجاد حکه یا خارش در بدن است. همچنین بیان شد که طب ایرانی معتقد است بنا به دلایل مختلف گازهای سوزاننده‌ای در زیر پوست حبس شده و باعث تحریک پوست و ایجاد احساس خارش می‌شوند.
شما می‌توانید برای تهیه انواع محصولات گیاهی، آرایشی و بهداشتی و… به داروخانه آنلاین مفیدطب مراجعه نمایید. و نیز سوالات و نظرات خود را در صفحه محصولات ثبت کنید تا متخصصین داروساز ما به آنها پاسخ دهند. همچنین می‌توانید از طریق لینک زیر پن و صابون‌های مراقبتی مورد نیاز جهت از بین بردن خارش و سایر مشکلات پوستی را تهیه کنید:
منابع:
- غضنفری، م.، و متوسلیان، م.، و سالاری، ر. (۱۳۹۷). گیاهان دارویی موثر در درمان خارش بر اساس منابع طب ایرانی (مقاله مروری). پوست و زیبایی, ۹(۱ ), ۶۹-۷۵.
- سالاری، روشنک و متوسلیان، ملیحه و نورس، محمد رضا و غضنفری، سید مجید،۱۳۹۷،گذری بر درمان خارش بر پایه منابع طب ایرانی،همایش طب سنتی ایرانی و یک دهه فعالیت آکادمیک: نقد گذشته، افق آینده،داورزن
- Mehrbani M, Choopani R, Mehrabani M. Atopic dermatitis in traditional Iranian medicine and the role of Maa al- Jobon-e Aftimouni in its treatment. jiitm. 2015; 6 (2) :156-171
- سالاری، ر.، و متوسلیان، م.، و اکرمی، ر.، و غضنفری، س. (۱۳۹۸). خارش (حکه) از دیدگاه طب نوین و طب ایرانی. پوست و زیبایی, ۱۰(۴ ), ۲۳۵-۲۵۱.
