سال‌های ابتدای زندگی از مهم‌ترین سال‌های عمر محسوب می‌شود، زیرا بسیاری از توانایی‌ها یا بیماری‌ها در این سنین پایه‌ریزی شده و عادات زندگی در این سنین شکل می‌گیرد. بنابراین باید از همان ابتدا اولین عاداتی که کودک با آن مواجه می‌شود، یعنی خواب، خوراک و حرکت به درستی به کودکان آموزش داده شود. در منابع طب سنتی ایران آدابی ویژه، مربوط به حفظ سلامتی کودکان وجود دارد که با مشخصات و مولفه‌های سنین آغاز عمر تناسب داشته و علاوه بر کمک به رشد و نمو صحیح اطفال، سلامت آنان در آینده را تا حدودی تضمین می‌کند.
در این مقاله از مجله سلامت مفیدطب درباره شرایط مختلف مربوط به سلامت کودک در طب سنتی، مثل تغذیه سالم کودک از نظر طب سنتی، خواب کودک و مشکلاتی مانند یبوست و اسهال و استفراغ کودکان، صحبت می‌کنیم. با ما همراه باشید.
گیاهان دارویی و طب سنتی برای سلامت کودکان
سازمان بهداشت جهانی به طور مکرر بر رویکرد جامع به طب سنتی و گیاهان دارویی، و نیز ضرورت کاربرد علمی و اقتصادی آن تأکید دارد. این رویکرد یکی از مباحث مهم جهانی در چند دهه اخیر به ویژه در کشورهای درحال توسعه به شمار میآید.
جایگاه گیاهان دارویی، طب سنتی و مکمل در درمان بیماری‌ها در بزرگسالان اگرچه بسیار مورد توجه بوده است، لیکن کاربرد این طب در درمان بیماریهای کودکان چندان مورد بحث و بررسی قرار نگرفته است، درحالی‌که گرایش بزرگسالان در جهت استفاده از طب مکمل و گیاهی می‌تواند در افزایش مصرف یا به کارگیری این طب در کودکان نیز نقش داشته باشد. شناخت و درک تفاوت‌های فیزیولوژیکی و ذهنی کودکان با بزرگسالان در بررسی سلامت و بیماری این گروه سنی بسیار حساس، نقش عمده‌ای دارد.
حکمای ایرانی به حفظ سلامتی کودکان از بدو تولد و در سال‌های ابتدای عمر اهمیت فراوانی داده‌اند. همچنین به شرایط خاص این سنین نیز توجه کافی داشته‌اند؛ به همین دلیل دستورات ویژه‌ای را در ذیل هر یک از اصول شش گانه حفظ سلامتی مانند تغذیه، خواب، فعالیت بدنی، حمام و حالات روانی، برای اولیا و مراقبان کودک در نظر گرفته‌اند. نکته مهم این است که این دستورات با روحیات و توان کودکان در سنین مختلف هماهنگ بوده و به بسیاری از سوالات درباره چگونگی تنظیم برنامه‌های روزمره کودکان در خانه، مهد و مدرسه پاسخ می‌دهد.
توجه: در تمام موارد زیر، بررسی اولیه شرایط کودک توسط پزشک حتما توصیه می‌شود.
تغذیه سالم کودک از نظر طب سنتی
تغذیه و رژیم غذایی کودکان از مهم‌ترین شاخص‌ها در کنترل و درمان هر بیماری اعم از حاد و یا مزمن بودن به شمار میآید. کودک با وزن تولد کم و لاغر یا با وزن تولد خوب ولی مزاج خشک، کودکان حساس از نظر جسمی و روانی هستند که ممکن است رشدشان نیز با تاخیر باشد و ممکن است وزن‌گیری خوبی نیزی نداشته باشد. در این کودکان احتیاج به دقت بیشتری در تنظیم رژیم غذایی وجود دارد و ممکن است لازم باشد غذای کمکی دیرتر و با مقدار کمتر توصیه بشود.
غذای کمکی مناسب می‌تواند به مرور از ۴ تا ۶ ماهگی، با مقادیر کم در کنار شیر مادر مصرف شود. برنج و گندم و فرآورده‌های آن است مثل انواع فرنی حریره‌ها و سویق‌ها. برخی از سویق‌ها اساساً دارو هستند نه غذا. یعنی آن‌ها را نباید همیشه خورد و نباید به صورت عادت غذایی در آورد. سویق‌ها را بر اساس ویژگی مصرف‌کننده یا خاصیتشان نام‌گذاری می‌کنند. مانند سویق کودک، سویق نوزاد، سویق چاقی، سویق لاغری.
حبوبات، گوشت و… معمولا هضم سنگین‌تری دارند و دیرتر هضم می‌شوند. سبزیجات و میوه‌جات نیز آخرین مواردی هستند که به غذای کودک اضافه می‌شوند.
مذاق کودک نیز در همین دوره شکل می‌گیرد و بهتر است کودک به مزه‌هایی عادت کند که معمولی و طبیعی هستند و خیلی شیرین، خیلی تند یا خیلی ترش و… نباشند. غذاهای لطیف و سوپ‌های سبزیجات نیز حتما باید در سنین کودکی برای کودک تهیه شود تا در بزرگسالی فقط تمایل به گوشت و غذاهای غلیظ نداشته باشد.
در مورد تغذیه مناسب کودک و نوزادان و وزن گیری و رشد آن‌ها در مقالات بعدی به تفصیل صحبت می‌کنیم.
طب سنتی برای خواب کودک
بر اساس مطالعات صورت گرفته به ترتیب سنبل الطیب و بابونه بیشترین داروهای مصرفی برا کنترل بیخوابی در اطفال بوده است. تأثیر بیماری‌هایی مانند کولیک بر کیفیت خواب کودکان در بسیاری از مطالعات اشاره شده است، کولیک و سرماخوردگی می‌توانند منجر به کاهش کیفیت خواب کودکان گردند. در بین مردم ایران، برای کمک به درمان دل درد کودکان، بیشترین شیوع مصرف طب گیاهی مربوط به مصرف آویشن و سپس عرق نعناع برآورد شده است. عرق نعناع و آویشن به ترتیب درمان سنتی رایج برای رفع دلپیچه و سرماخوردگی در کودکان هستند.
شربت اهورا اسلیپ، حاوی عصاره آگاو، اسطوخودوس و بابونه بوده و برای درمان بی خوابی شبانه و ایجاد خواب طبیعی در کودکان بسیار مؤثر است. اهورا اسلیپ را می‌توانید از مفیدطب تهیه کنید و توضیحات مربوط به آن را در صفحه زیر مطالعه نمایید:
درمان یبوست کودک در طب سنتی
یبوست یکی از شایع‌ترین مشکلات دوران کودکی و از بیشترین علل مراجعه به پزشکان اطفال میباشد. در طب سنتی ایران علل متعددی برای پیوست کودکان ذکر شده است که بسیاری از آن‌ها به علت عدم رعایت شش اصل ضروری (سته ضروریه)، که برای حفظ سلامت و جلوگیری از بیماری لازم است، میباشد.
درمان یبوست کودک در طب سنتی ایران، در اولین قدم با تغییر شیوه‌ی زندگی و آموزش و اصلاح سته ضروریه خصوصأ در کودکان، می‌توان با این کار از ایجاد یا بدتر شدن یبوست جلوگیری کرد.
در قدم‌های بعد، استفاده از برخی مفردات یا ترکیبات دارویی، به صورت غیر خوراکی با خوراکی توصیه می‌شود. مطالعات بالینی اندکی در زمینه‌ی اثر مفردات و گیاهان دارویی در یبوست اطفال انجام شده است، لذا توجه به اقدامات و توصیه‌های پیشگیرانه و درمانی طب سنتی ایران، می‌تواند به ارایه راهکارهایی با اثربخشی بیشتر و هزینه‌ی کمتر در یبوست کودکان بیانجامد و مقدمه‌ای برای انجام کارهای بالینی در این زمینه باشد.
درمان یبوست در کودکان بالای ۶ ماه
برخی از درمان‌های یبوست برای کودکان شش ماه به بالا (ترجیحا تحت نظر پزشک متخصص طب سنتی)
۱- روغن مالی شکم کودک با روغن زیتون به حرکت روده‌ها و برطرف شدن یبوست کمک خواهد کرد. برای این کار دستتان را به روغن زیتون آغشته کنید و از سمت معده به طرف پایین ماساژ دهید. ماساژ شکم از ناف به سمت اطراف به صورت دورانی و درجهت عقربه‌های ساعت نیز می‌تواند کمک کننده باشد.
۲- یک قاشق چایخوری شکر سرخ را در یک استکان آب گرم حل کرده و آن را به کودک بخورانید.
٣- مصرف میوه سیب و به یک ساعت بعد از غذا هم به رفع یبوست کمک می‌کند.
۴- از جمله غذاهایی که برای برطرف کردن یبوست مفید هستند:
- اسفیدباج: آبگوشتی است که در تهیه آن از گوشت جوجه مرغ، بزغاله و سایر گوشت های دارای هضم راحت به اضافه سبزیجاتی مثل اسفناج، کدو، ماش و جو پوست کنده و ادویه جات گرم استفاده می شود.
- شوربا یا سوپی تهیه شده از گوشت مرغ چاق یا پرندگانی مثل کبوتر و گنجشک.
- آبگوشت خروس که گوشت آن خوب پخته و با روغن بادام تهیه شده باشد. – آشی که در طبخ آن از ماش، نخود و مغز بادام استفاده شده باشد.
- زرده تخم مرغ عسلی.
- سوپی که از هویج، سبوس گندم، جو و مقداری سبزیجات تهیه شده باشد.
- خورش آلو اسفناج
- خورش کرفس
- شیربرنج
یک شربت برای یبوست شدید کودکان، شربت گیاهی لاکساپلاس باریج است. این محصول حاوی عصاره گیاهانی همچون عناب، گل سرخ، گل بنفشه، اسفرزه و… بوده و کودکان ۶ ماه به بالا طب دستور قابل استفاده است.
اسهال کودکان در طب سنتی
گاهی کودکان دچار اسهال خفیف می‌شوند که بعد از اینکه از نظر احتمال عفونت و جایگزینی درست مایعات از دست رفته توسط پزشک بررسی شدند، می‌توان از موارد زیر برای کاهش عوارض اسهال کودکان بهره گرفت:
در این دوران بهتر است کودک و مادر از مصرف غذاهای چرب و غلیظ پرهیز کنند
اگر کودک عطش دارد، می‌توانید یک قاشق مرباخوری تخم خرفه را در یک لیوان آب جوشانده و سپس صاف کنید و با کمی عسل شیرین کرده و جرعه جرعه به او بخورانید.
درصورتی که عطش وجود ندارد می توانید به جای خرفه از زیره سبز استفاده کنید.
میوه‌هایی مانند گلابی، سیب و به را طی این دوران به شکل خام یا کمپوت خانگی به کودک بخورانید.
شربت خاکشیر با آب سرد نیز مفید است.
پودر پلانتاژل شرکت داروسازی دینه یک داروی معتبر جهت درمان اسهال غیر عفونی به شمار میآید. گرانول گیاهی پلانتاژ حاوی دانه و برگ گیاه بالنگ، برگ گیاه نعناع فلفلی و کتیرا است که می‌تواند به درمان بیماریهای اسهالی کمک کند، ناراحتی‌های مربوط به مخاط روده را ترمیم و در درمان اسهال‌های حاد و مزمن سودمند باشد.
برای اطلاعات بیشتر و در صورت نیاز خرید این داروی گیاهی برای اسهال و اطلاع از مواردی از جمله سن مجاز استفاده از آن، به صفحه پلانتاژل در مفیدطب مراجعه کنید:
استفراغ در کودکان
استفراغ در صورتی که کودک مبتلا به استفراغ مکرر شد، اول از همه باید توسط پزشک معاینه شود. با این حال توصیه‌های عمومی زیر می‌تواند کمک کننده باشد:
۱- مراقب باشید که بیشتر از نیاز کودک یا به اجبار به او شیر ندهید. اگر کودک غذا می‌خورد، غذا با حجم کم و به تدریج و به دفعات به کودک داده شود.
۲- اگر کودک هیچ نوع خوراکی را نمی‌تواند تحمل کند و هر چه را که می خورد بالا می آورد، در یک پارچه کمی هل نیم کوب شده را با گلاب آغشته کرده و مدام جلوی بینی کودک بگیرید. می‌توانید پارچه را با یک نخ مثل گردنبند به گردن کودک آویزان نمایید تا بوی آن به طور دائم به مشام کودک برسد.
۳- مالیدن مختصری روغن گل سرخ یا روغن مصطکی بر روی معده نیز کمک کننده است.
یک قاشق مرباخوری عرق نعنا یا پونه می‌تواند مفید باشد. توجه کنید مصرف عرق و نعنا بیش از مقدار یاد شده، ممکن است باعث تشدید علائم شود.
سرفه کودکان در طب سنتی
از دیدگاه حکمای طب ایرانی سرفه اطفال به علل مختلف رخ می‌دهد. اگر سرفه به دنبال آبریزش از بینی است، دستورات ارائه شده در مورد آبریزش بینی را انجام دهید. مصرف حریره بادام عسلی (ترکیب عسل و بادام آسیاب شده) هم برای این نوع سرفه‌ها مفید است.
اما اگر سرفه بدون آبریزش از بینی یا ترشحات پشت حلق میباشد، بهتر است:
١- سینه کودک را با روغن بادام یا روغن بنفشه در پایه بادام چرب کنید.
٢- مطلقا به کودک آب سرد ندهید.
٣- اگر کودک بالای یک سال است، عسل را با آب نیم گرم مخلوط کرده و چند قطره لیموترش تازه به آن بیفزایید و روزی ۲-۳ بار به او بدهید.
۴- لعاب بذر کتان با عسل یا قند، لعاب اسفرزه با شکر و لعاب بهدانه با کمی نبات هایبه صورت نیمگرم نیز برای کنترل سرفه مناسب است.
نکته: اگر کودک غذا می‌خورد، از غذاهای سرخ کرده و پر ادویه، تنقلات پر ادویه (مانند چیپس و پفک و …)، آبمیوه‌های صنعتی و مواد غذایی کارخانه‌ای پرهیز کند.
شربت پدی کاف که حاوی آویشن، عشقه و ختمی است، توسط مجتمع صنایع دینه ایران تولید شده است. این شربت به دلیل آنکه فاقد هر گونه الکل، رنگ و طعم دهنده مصنوعی میباشد، برای تسکین سرفه های اطفال به ویژه در مواردی که سرفه‌ها تحریکی، حساسیتی و ناشی از سرما خوردگی می‌باشند، بسیار مناسب است. برای کسب اطلاعات بیشتر و نحوه مصرف و نیز خرید این داروی گیاهی ضد سرفه، روی دکمه زیر بزنید:
شربت توسیان اطفال، یک محصول گیاهی ضد سرفه و خلط آور است. این شربت از عصاره مایع و برگ‌ها و سرشاخه‌های گلدار آویشن (Thymus vulgaris) ساخته شده است. برای خرید شربت توسیان اطفال و مطالعه توضیحات محصول در داروخانه آنلاین مفیدطب، از طریق دکمه زیر اقدام کنید:
طب سنتی برای تب کودک
تب موردی است که حتما در کودک باید با مشورت و نظارت پزشک درمان شود. درصورت صلاحدید پزشک می‌توان از موارد زیر استفاده کرد:
۱- معمولا هنگام تب اشتهای کودک کاهش می‌یابد. حکمای طب ایران این هنگام اگر طفل بالای ۲ سال است و چندان ضعیف نیست، ۲ روز از مواد غذایی چرب و گوشت پرهیز کند.
بهتر است به کودک اصرار به زور غذا نخورد چراکه گوارش او ضعیف بوده و مصرف غذا به اجبار باعث مشکلات گوارشی خواهد شد. در کودکان کوچک‌تر، مصرف مواد غذایی ساده و کم حجم مانند حریره‌ها، سوپ‌ها و آش‌های سالم توصیه می‌شود.
۲- بهتر است از غذاهای سبک و زودهضم مانند گوشت پرندگان، سوپ اسفناج، سوپ جو با مقداری آبغوره استفاده کنید.
٣- خوردن خوراکی های با مزاج سرد و تر مانند کدو، خرفه، عناب، تمرهندی، شربت خاکشیر، آلو و شربت خنک آن، دم کرده بنفشه مفید است.
۴- بهتر است که در هنگام تب از خوردن مواد غذایی چرب و شور، گوشت قرمز، شیر، خربزه، هندوانه، انگور، موز و گیلاس پرهیز شود. (بعد از برطرف شدن تب، استفاده از مواد غذایی ذکر شده مجاز است.)
۵- در کودکان بالای ۱ سال نوشیدن ماءالشعیر طبی به کاهش تب کمک می‌کند.
۶- استفاده از پاشویه نیز برای پایین آوردن تب کمک کننده است.
جمع بندی
در این مقاله درباره جنبه‌های مختلف سلامت کودک در طب سنتی و نیز رفع مشکلات رایج کودکان که معمولا باعث ایجاد دغدغه در والدین می‌شود، صحبت کردیم. توصیه‌های طب سنتی برای خواب کودک، تغذیه کودک و مشکلاتی مانند اسهال و یبوست را بیان کردیم. مجددا تاکید داریم که در تمام موارد گفته شده، بررسی اولیه شرایط کودک توسط پزشک توصیه می‌شود.
شما می‌توانید در صورت نیاز، انواع مکمل گیاهی و مولتی ویتامین مینرال برای کودک و بزرگسال را از داروخانه آنلاین مفیدطب تهیه کنید. برای خرید آسان و آنلاین انواع مولتی ویتامین کودکان روی دکمه زیر بزنید:
خرید انواع مولتی ویتامین مینرال کودکان
منابع:
- فتعلی، سمیه. مرادی، فاطمه. (۱۳۹۴)، شیوه سبک زندگی سالم ویژه سنین کودکی در منابع طب سنتی ایران، کنگره بین المللی طب مکمل و جایگزین، دانشگاه علوم پزشکی مشهد.
- اسحاق حسینی، س.، و خراسانی نیاسر، ن. (۱۳۹۸). شیوع استفاده از طب سنتی, مکمل, عوارض مصرف و ارتباط آن با کیفیت خواب کودکان زیر ۱۰ سال. مجله دانشکده پرستاری و مامایی ارومیه, ۱۷(۸ (پی در پی ۱۲۱) ), ۶۲۵-۶۳۳.
- مطهری، منیره و دیگران. (۱۳۹۴).پیشگیری و درمان یبوست کودکان از منظر طب سنتی ایران ، کنگره بین المللی طب مکمل و جایگزین، دانشگاه علوم پزشکی مشهد.
توجه: مقالات مرتبط با پزشکی و سلامت داروخانه مفید طب از منابع معتبر داخلی و خارجی تهیه شده‌اند و صرفا جنبه اطلاع رسانی دارند، بنابراین توصیه درمانی و پزشکی محسوب نمی‌شوند. در صورتی که مشکل پزشکی دارید، لازم است تا برای تشخیص و درمان به پزشک مراجعه نمایید.
