کم خونی یکی از بیماری‌های شایع و گستردۀ جهان است به طوری که نوعی از کم خونی مربوط به فقر آهن، تقریباً یک سوم جهان را گرفتار کرده است. کم خونی انواع دیگری نیز دارد که هرکدام ممکن است علائم متفاوت و درمان‌های گوناگونی داشته باشند. در این مقاله از مجله سلامت مفیدطب به بررسی علل ایجاد کم خونی و روش‌های درمان کم خونی در طب سنتی می‌پردازیم. مطالعه این متن می‌تواند به شما در شناخت بیشتر این بیماری رایج کمک موثری کند.
علت ایجاد کم خونی
افرادی که دچار کم خونی می‌شوند ابتدا تغییرات در آزمایش خون ایجاد می‌شود و بعد علائم مشخص می‌گردد. با این حال بیشتر اوقات تشخیص هم براساس علائم و هم نتایج آزمایش خون است. انتخاب درمان مناسب نیز براساس همین یافته و توسط پزشک انجام می‌شود.
علت کم خونی را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:
- کاهش تولید گلبول‌های قرمز
- افزایش تخریب سلول‌های قرمز
- از بین رفتن سلول‌های قرمز از طریق خونریزی و التهاب
البته معمولاً علت کم خونی چندعاملی است.
منابع طب طب سنتی عوامل متعددی را مسئول بروز کم خونی یا قلت الدم می‌دانند. سوء تدبیر در خوردن و آشامیدن، اختلال در هضم ناشی از انواع سوءمزاج‌های معده و امعاء و سوءمزاج‌های کبدی به اختلال در تولید خون و درنتیجه کم خونی منجر می‌شود. از سوی دیگر افزایش استفراغات بدن مانند خروج خون از بدن با فصد و حجامت یا حیض (قاعدگی) یا اسهال خونی نیز با کاهش حجم خون بدن می‌تواند به کم خونی منجر شود.
همچنین در منابع به علائم کم خونی (قلت دم) مانند ضعف، زردی رنگ پوست، نبض ضعیف، تپش قلب و ریزش مو اشاره شده است که در بسیاری موارد مشابه علائم کم خونی فقرآهن است که در طب مدرن نیز بررسی و ذکر می‌شود.
درمان کم خونی در طب سنتی
در ادامه به بررسی انواع روش‌های درمان کم خونی در طب سنتی شامل پرهیزات غذایی و توصیه‌های غذایی می‌پردازیم.
پرهیزات غذایی
- غذاهای مانده، فریزری.
- غذاهای آماده کارخانه ای، کنسرو، کمپوت‌های کارخانه‌ای، تنقلات کارخانه‌ای (مانند کیک، بیسکوئیت، چیپس، پفک، آبمیوه‌های صنعتی و…)
- شیرینی‌ها و شکلات‌های حاوی رنگ‌ها و مواد نگهدارنده صنعتی.
- فست‌فودها (مانند همبرگر، پیتزا، سوسیس، کالباس و…)
- انواع نوشابه‌های گازدار و بدون گاز صنعتی.
- سرکه و آبغوره.
- غذاهای با مزاج سرد.
- بادنجان.
- قهوه، کاکائو، نسکافه.
- گوشت گاو و گوساله.
- یخ.
- غذاهای خمیری مانند ماکارونی، سالاد الویه
- قارچ، سیب زمینی و موز.
توصیه‌های غذایی
در منابع طب سنتی ایرانی-اسلامی، گیاهان دارویی (مفردات) زیادی برای پیشگیری و درمان فقرالدم (کم خونی) مطرح شده است. براساس شرایط بیمار و نوع کم خونی ممکن است احتیاج به کاهش یا افزایش نوع خاصی از «دم» ضروری باشد. تشخیص این مورد فقط بر عهده پزشک متخصص طب سنتی است و اگر درحال حاضر مبتلا به کم خونی باشید حتما باید درمان مناسب را تحت نظر پزشک دریافت کنید. بعد از درمان کم خونی، برای پیشگیری از ابتلای مجدد، می‌توانید مثلا مفردات مولد خون صالح را به تعادل در برنامه غذایی خود بگنجانید.
شاید علاقه‌مند باشید درباره خواص آهن در بدن بدانید.
انواع ترکیبات خونساز و موثر در درمان کم خونی در طب سنتی و برخی از مصادیق آن در فهرست زیر آمده است:
مولد خون صالح: نارگیل، انگور، پسته، فندق، توت، نخود، یونجه، سعد، بادام، کوهی، ماش، گندم، جو، گل محمدی، انار، کدو تنبل، ترنج، شقایق، کاهو، لاله
مولد خون متین: خرما، تمرهندی
مولد خون غلیظ: انبه، لوبیا، صندل، چکی (جک فروت)
مولد خون رقیق: کاهو، هندوانه
مولد خون صفراوی: شکر سرخ، توت سیاه
مولد خون بلغمی: سیب، سنجد، موز، شریفه (کاج)
مولد خون سوداوی: خرما، کلم رومی، عدس، چکی (جک فروت)
مولد خون تیز: گردو، مویز
رافع حدّت خون: عناب
مولد خون زیاد: جوز هندی
مولد خون اندک: خربزه شیرین، زردآلو
مولد خون سرد: گلابی، ارزن
مولد خون گرم: تره شاهی، برنج
مولد خون معتدل: شکر سفید، نی‌شکر، گندم، انجیر
بر اساس این طبقه‌بندی، برخی از توصیه‌ها برای پیشگیری از ابتلا به کم خونی یا درمان کم خونی در طب سنتی را مرور می‌کنیم:
- میوه‌های مفید مانند سیب، گلابی، به، انگور شیرین، هویج، انجیر، زردآلوی شیرین یا آب تازه این میوه‌ها
- تنقلات و شیرینی های طبیعی مثل روزانه مویز (۲۰-۱۵ عدد)، انجیر خشک (۵ عدد)، بادام پوست کنده (۱۰ عدد یا به صورت حریره بادام یا شیر بادام)، پسته (۵ عدد یا به صورت شیر پسته)، فندق (۵ عدد یا به صورت شیرفندق)، توت خشک (۵ عدد)، عسل ۳-۲ قاشق مرباخوری، شیره انگور ۱-۲ قاشق غذاخوری.
- استفاده از گوشت گوسفند و پرندگان (مرغ جوان، بلدرچین، کبک و…) به جای گوشت گاو و گوساله.
- شربت آب جوش و عسل صبح ناشتا یک استکان.
- شربت شیره انگور
- عصاره استخوان
- مویز خیسانده شده در سرکه.
- شربت خاکشیر.
- آب هویج با عسل.
- فالوده سیب. لواشک سیب. رب سیب، مربای سیب و حلوای سیب.
- پختن غذاهایی مانند کوکو با زرده تخم مرغ (بدون سفیده).
- زیرباج
- نخودآب.
محصولات طب سنتی برای کم خونی
خبث الحدید با نام علمی استات آهن یا کشته فولاد با نام علمی آهن پولاد شده ferrum calcination، ترکیباتی از آهن هستند که معمولا به تنهایی یا در کنار ترکیبات گیاهی دیگر موثر برای درمان کم خونی، در فرآورده‌های طب سنتی وجود دارند. مفردات یا ترکیبات گیاهی به کار رفته در این محصولات گاهی خودشان محتوای آهن یا فولیک اسید دارند، گاهی حاوی مقادیر خوب ویتامین سی هستند که به جذب آهن کمک می‌کنند و بعضی اوقات نیز گیاهان موثر در رفع علائم گوارشی هستند که به آهن اضافه می‌شوند، چون مصرف خوراکی مکمل‌های آهن معمولا می‌تواند باعث تهوع، یبوست و عوارض گوارشی شود. (درباره یک نمونه قرص آهن بدون عوارض گوارشی که در بازار ایران محبوب است، در این مقاله بخوانید)
برخی محصولات درمان کم خونی در طب سنتی موجود در بازار دارویی ایران:
شربت کشته فولاد فروطب که به شربت فولاد نیز معروف است، حاوی کشته فولاد و شکر سرخ. این محصول مقوی معده، هاضمه و مقوی باہ، نافع برای کم خونی ناشی از فقر آهن و سرخ‌کننده چهره است.
کپسول هموفیت فراطب که حاوی حب الرشاد، خبث الحدید، تخم گندنا، تخم جرجیر، تخم کرفس، تخم حلبه، صمغ عربی، زیره کرمانی، کندر و مصطکی است. این کپسول می‌تواند در درمان کم خونی (خصوصا کم خونی ناشی از فقر آهن)، درمان هموروئید (بواسیر) و خونریزی ناشی از آن، درمان تکرر ادرار و تمایل به خوردن خاک و یخ به کار رود. همچنین هموفیت می‌تواند باعث زیبا و نیکو نمودن رنگ پوست، فربه و چابک نمودن بدن، تقویت معده، کبد و روده ها شود که این اثرات را از طریق جبران فقر آهن رژیم غذایی انجام می‌دهد.
قرص فیت آیرون خبث الحدید نیاک (آیرون پلاس سابق) که حاوی هلیله، بلیله، فلفل سیاه.، دار فلفل، زنجبیل، سعد کوفی، شیطرج هندی، تخم شوید، سنبل الطیبه، تخم تره و آهن به شکل ملح فروس سولفات است. وجود این ترکیبات گیاهی در کنار آهن، در این فرآورده نه تنها باعث افزایش جذب آهن دارو می‌گردد، بلکه برخی عوارض جانبی ناشی از مصرف مکمل فروس سولفات، مانند یبوست، نفخ شکمی و بثورات پوستی را نیز کاهش می‌دهد.
جمع بندی
همانطور که در طول متن مطالعه کردید، کم خونی با علت‌های مختلف و در انواع گوناگونی ممکن است برای افراد ایجاد شود. این بیماری رایج در میان انسان‌ها نیازمند شناخت بیشتر و آشنایی با نحوه درمان است. برای جلوگیری از آن و درمان کم خونی در طب سنتی توصیه‌های غذایی و پرهیزات غذایی موثر در این مقاله بیان شد که می‌تواند به شما کمک کند.
شما می‌توانید برای تهیه انواع محصولات گیاهی دارویی، محصولات بهداشتی، مکمل‌های تغذیه‌ای و نیز خرید قرص آهن به سایت داروخانه اینترنتی مفیدطب مراجعه کنید. و داروی مورد نظر خود را به راحتی و در سریع‌ترین زمان ممکن سفارش داده و تحویل بگیرید.
منابع
- پورحکیم رضایی، ر.، و عمادی، ف.، و ایرانزاداصل، م.، و علی اصل، ژ.، و رضوی دیزجی، س. (۱۴۰۰). اسباب و علل کم خونی در طب سنتی ایرانی و مقایسه آن با طب رایج. طب سنتی اسلام و ایران, ۱۲(۱ ), ۲۷-۳۸.
- دده زاده، ع.، و نورافکن، ح. (۱۳۹۷). مروری بر گیاهان دارویی مؤثر بر کم خونی در منابع طب سنتی ایران. طب سنتی اسلام و ایران, ۹(۳ (پیاپی ۳۵) ), ۲۵۱-۲۶۲.
توجه: مقالات مرتبط با پزشکی و سلامت داروخانه مفید طب از منابع معتبر داخلی و خارجی تهیه شده‌اند و صرفا جنبه اطلاع رسانی دارند، بنابراین توصیه درمانی و پزشکی محسوب نمی‌شوند. در صورتی که مشکل پزشکی دارید، لازم است تا برای تشخیص و درمان به پزشک مراجعه نمایید.
