خواب و بیداری از جمله اصول شش‌گانه زندگی سالم یا همان سته ضروریه است و لازمه حیات انسان و حیوان است. زمان خواب تقریباً یک سوم زندگی انسان را در برمی‌گیرد و وجود آن برای بقا ضروری است. محرومیت از خواب به تخریب شدید جسمی و شناختی و نهایتاً مرگ منجر می‌شود. در این مقاله از مجله سلامت مفیدطب در مورد بی خوابی و علل ایجاد آن در طب سنتی صحبت خواهیم کرد. همچنین در ادامه روش‌های توصیه شده توسط طب سنتی را برای درمان بیخوابی بیان می‌کنیم. با ما همراه باشید.
بهترین نوع خواب
بیخوابی یکی از شایع‌ترین اختلالات خواب است که به صورت اشکال در شروع یا دوام خواب یا فقدان خواب نیروبخش و خستگی‌زدا تعریف می‌شود. خواب خوب، خوابی است که پیوسته و بدون انقطاع، عمیق، به میزان مورد نیاز، بعد از هضم و انحدار غذا از معده و در محل تاریک و در شب باشد و پس از بیداری منجر به نشاط و رفع کسالت شود. شب به خاطر هم‌سویی با طبیعت و آرامشی که از تاریکی پدید می‌آید و نیز حرکت روح به درون بدن و اعانت در هضم غذا، اثر بیشتری در سلامت انسان دارد، لذا بهترین ساعت و برنامه اصلی برای خواب را شب هنگام دانسته‌اند.
از نظر آماری شیوع بیخوابی در مطالعات انجام شده در کشورهای مختلف متفاوت است ولی در کل ۳۳ % افراد جامعه، بی خوابی را در مقطعی از زندگی خود گزارش می‌کنند در حالی که ۱۳ % افراد به صورت مداوم و مزمن از بی خوابی رنج می‌برند. اختلالات خواب عموماً موجب خواب‌آلودگی وسیع روزانه می‌شود که می‌تواند بر روی خلق، هوشیاری، حافظه، امنیت و عملکرد روزانه فرد تأثیر بگذارد.
نکته جالب این است که در طب امروزی نیز هرگز بیخوابی با تعداد ساعت‌های خواب تعریف نمی‌شود زیرا نیاز روزانه افراد به خواب متفاوت است و برخی افراد به طور طبیعی به خواب کوتاه‌تری نیاز دارند. همانطور که حکمای طب سنتی نیز معتقدند براساس نوع مزاج میزان نیاز به خواب در افراد متفاوت است و به طور طبیعی افرادی که مزاج دِماغ آنها مایل به خشکی است به خواب کمتری نیاز دارند.
قرص سیمو اسلیپ یک قرص خواب گیاهی است. این قرص حاوی سنبل الطیب، گل رازک، گل بابونه، ملاتونین و… بوده که برای تنظیم خواب و رفع بیخوابی بسیار مؤثر است.
خواب در طب سنتی
از نظر طب سنّتی ایران، علّت خواب، وجود رطوبت در مغز میباشد. الگوهای خواب در طول عمر فرد تغییر می‌کنند. خواب در سنین ۰ تا ۴۰ سالگی که مزاج افراد گرم است، بیشتر از سایر سنین توصیه شده است. در این بین اطفال به میزان خواب بیشتری نیاز دارند، زیرا خواب بدلیل خاصیت مرطب بودن و نیز بدلیل افزایش ترشح هورمون رشد، به رشد و نمو دوران طفولیت کمک می‌کند.
خواب برای سالمندان نیز مفید است زیرا ایشان در سردترین و خشک‌ترین دوران عمر قرار دارند که اغلب نیز با مشکلات جسمی متنوع از جمله اشکالات گوارشی همراه است. این موارد منجر به آن می‌شود که بلغم غیرطبیعی در بدن ایشان تجمع یابد. خواب به ایشان کمک می‌کند که رطوبت اصلی بدن، حفظ و رطوبت غریبه دفع شود. از طرفی خواب، هضم ایشان را بهتر و حرارت غریزی را تقویت می‌کند. خواب یک تدبیر مبرّد و مرطّب است لذا بی خوابی در ساکنین مناطق گرم و خشک، مضرّت بیشتری دارد.
یکی از محصولاتی که می‌توانید از طریق داروخانه دکتر اصیلی برای رفع بیخوابی تهیه کنید، قرص ترانکی وال است. که یک قرص آرام‌بخش و خواب‌آور گیاهی بوده و از عصاره گیاهان سنبل الطیب، گل ساعتی، رازک و بادرنجبویه تهیه شده است.
علل بی خوابی در طب سنتی
«سهر» یا بیخوابی: بیدار ماندن مرضی است که صاحبش را بیخوابی مفرط باشد و حالتی است که در آن بیداری به حد افراط برسد و از حالت عادی و طبیعی پا فراتر گذارد. علل بیخوابی می‌تواند گرمی و خشکی مزاج ناشی از گرمی آتشین روان باشد. روان آتشین در این حالت همواره به سوی بیرون در حرکت است. گرمی پیشتاز سبب بیخوابی است.
برخی علل بی خوابی از نظر طب سنتی به شرح زیر میباشد:
- سوء هضم و پرشدن معده از خوراک: خوردن چیزهایی که بادزا هستند و خلط‌ها را درهم و برهم می‌کنند و سبب خواب‌های پریشان و ترساننده می‌شوند مانند باقالی و … .
- تب: در حالت تب، بخارهای خشک و سوزناک به سوی مغز بالا می‌روند.
- ورم سودایی یا سرطانی در اطراف مغز
- شادى، خشم و عواطف دیگر: چون جزو حرکت‌هاى نفس است و حرکت نفس مانع ساکن شدن حواس و خواب راحت می‌شود.
- سرگیجه: درصورتی که علت آن خلط صفرا باشد.
- تب صفراوی: چه لازم باشد (یعنی دائم) و خواه دائر (یعنی یک روز باشد و یک روز نباشد).
- سوء مزاج گرم و خشک: در صورتی که گرمی چیرگی داشته باشد، علامتش بی خوابی و درهم شدن عقل، پریشان‌گویی همیشه، چشم به جایی دوختن است، خوابش سبک است و همین که صدایش کنی، بیدار می‌شود. اگر سبب بیخوابی گرما و خشکی باشد، باید گرما را سبب رئیس و اصلی دانست و خشکی معاون آن و علت فرعی است.
- سوء مزاج همراه با ماده سودایی: این اشخاص دائما مبتلا به بیخوابی هستند. حرارتشان کم و غصه زیاد میباشد. علامتش سرگرانی کمتر، بیخوابی بیشتر، وسوسه‌ها، اندیشه‌های بی معنی و…است.
- بیماری‌ها و مشکلات قلبی
- اختلال در عملکرد سیستم جنسی: در اینصورت فرد دچار علائم و عوارض مخصوصی می‌گردد که بستگی به نوع اختلالات جنسی دارد. اگر منی دفع نگردد، محتقن بماند و متعفن شود.
- وسواس: علت وسواس، گرمی غیرطبیعی مغز است و اگر همراه با خشکی نیز باشد، بیخوابی را در پی دارد.
- حرکات بدنی شدید روزانه: زیرا منجر به اتلاف املاح بدن و نقصان آب گردیده وزن بدن کم می‌شود.
- خوردن بعضی از مواد غذایی مانند کافئین و بادنجان و زیتون
- درد: درد گوش یا درد امعا یا درد چشم و…
- استفراغات کثیر بدنی مثل ادرار و تعریق و … می‌تواند باعث اختلال در خواب شود.
درمان بی خوابی در طب سنتی
از آنجایی که در طب سنّتی نیز مانند طب نوین پیشگیری مقدم بر درمان است، رعایت حفظ الصحه خواب را برای پیشگیری از ابتلا به بیخوابی و کمک به درمان آن ضروری می‌دانند. از مواردی که در حفظ الصحه خواب توصیه شده است نخوابیدن در زمان گرسنگی شدید، نخوابیدن با شکم پر، نخوابیدن زیر نور خورشید و ماه، نخوابیدن در روز، نخوابیدن در مکان‌های کثیف و با رایحه بد، نخوابیدن بر شکم و پشت، نخوابیدن روی زمین سرد و نخوابیدن در مکان‌های روشن است.
درصورتی که فرد در حفظ صحه خواب ناتوان بود و بی خوابی اتفاق افتاد، باید درمان صورت بگیرد. درمان بیماری‌ها در طب سنّتی ایران بر سه اصل استوار است که شامل تدابیر غذایی، معالجه با دارو و استفاده از اعمال یداوی است و درمان بیخوابی نیز از این اصول مستثنا نیست.
برای تهیه انواع محصولات آرام‌بخش و خواب‌آور گیاهی می‌توانید از طریق زیر به سایت داروخانه مفیدطب دسترسی پیدا کنید. به راحتی می‌توانید از بین لیست محصولات، قرص خواب آور گیاهی مورد نظر خود را پیدا کنید:
قدم اول درمان، تدابیر غذایی
از آنجایی که در تمام انواع سوءمزاجات ساده و مادی دماغ که باعث بیخوابی شده‌اند، غلبه کیفیت خشکی در دماغ وجود دارد، در ابتدا به بیمار دستور غذاهای رطوبت‌بخش داده می‌شود. برخی از غذاهای رطوبت بخش عبارتند از: ماءاللحم، گوشت مرغ، جوجه کبوتر و بزغاله که با کدو، اسفناج و برگ کاهو پخته باشند، فرنی، مزوره ماش با کدو و خرفه و روغن بادام. همچنین بیمار باید از غذاهای خشکی‌افزا مانند غذای شور و تند پرهیز کند.
در مواردی که غلبه گرمی همراه با خشکی در دماغ وجود داشته باشد، بیمار به تدابیر قوی‌تری نیاز دارد و باید از غذاهایی استفاده کند که علاوه بر خاصیت ترطیب، مبرد دماغ نیز باشند مانند جراده کدو.
برای بیخوابی چه بخوریم؟ شاید علاقمند باشید در مورد مواد غذایی که برای درمان بیخوابی توصیه شده‌اند بیشتر بدانید.
قدم دوم، معالجه با دارو
گام دوم درمان بی خوابی استفاده از داروهای خواب‌آور است. این داروها مفرد و مرکب هستند. داروهای مفرد خواب‌آور می‌توانند منشأ جانوری یا منشأ گیاهی داشته باشند و عبارتند از:
اذخر، ایرسا، اشنه، اقحوان، احریض، بادام، بابونه، بنفشه، بنج، بنجنگشت، جوز ارقم، جوزالماثل، چای خطایی، چوب چینی، حماما، خشخاش، خیار، زعفران، سوسن، شوید، شوکران، شیلم، شاهسفرم، صبر، عنب الثعلب، کاکنج، کاهو، کدو، کلم، گشنیز، گل سرخ، لبنی (میعه سائله)، لفاح، مر، مو و نیلوفر که منشأ گیاهی دارند و شیر، ماست و پنیر که منشأ جانوری دارند.
در طب سنّتی گاهی اوقات دوای مفرد به تنهایی نمی‌تواند در دفع مرض مؤثر باشد و به دلایل گوناگونی مانند تقویت اثر دارو، حفظ قوت آن، دفع عوارض دارو، بیشتر شدن نفوذ دارو، رفع مزه و رایحه بد دارو یا کثرت مرض باید از داروی مرکب استفاده کرد. داروهای مرکبی که در درمان بیخوابی توصیه می‌شوند شامل قرص زعفران، حریره خشخاش، خمیره خشخاش، معجون منوم، قرص منوم بارد، قرص مثلث، شربت کاهو، شربت خشخاش و حب کاکنج هستند.
برای تهیه شربت خشخاش می‌توانید از طریق لینک زیر اقدام کنید. شربت کوکنار حاوی عصاره دانه‌های خشخاش، سرشار از مواد مغذی است که می‌تواند به افراد در بازیابی قوای بدنی، بهبود سرماخوردگی، بهبود کیفیت خواب و کاهش استرس کمک کند.
قدم سوم، اعمال یداوی
سومین گام درمانی در بیماری‌ها در طب سنّتی استفاده از اعمال یداوی است. تنها عمل یداوی که در درمان بیخوابی توصیه شده است، ماساژ کف پا و در بی خوابی ناشی از تب، ماساژ دست و پا و پاشویه است. علاوه بر موارد فوق، کتب طب سنتی به تأثیر استحمام معتدل، ورزش معتدل، گوش دادن به موسیقی ملایم مانند صدای خش خش برگ درختان و شرشر آب در القای خواب، اشاره کرده‌اند.
بنابراین اساس اصلی بیخوابی و درمان آن در طب سنتی و طب نوین یکسان است. منتها پزشکان طب سنتی بجز روش خوراکی، از روش‌های استنشاقی و موضعی مصرف دارو مانند روغن‌مالی پیشانی، ملاج سر و کف پا، استعمال انواع آبزن‌ها، پاشویه و ماساژ کف پا مانند داروهای خوراکی برای درمان بیخوابی را تجویز می‌کنند، درحالی‌که در طب نوین اغلب، روش‌های خوراکی و شناختی- رفتاری در درمان بیخوابی استفاده می‌شوند و درمان‌های موضعی کمتر به کار می‌روند.
سخن پایانی
همانطور که در طول متن مقاله گفته شد، بیخوابی علت‌های مختلفی می‌تواند داشته باشد که پیدا کردن ریشه این مسئله به درمان آن کمک موثری خواهد کرد. در این مقاله سعی کردیم به طور خلاصه شما را با انواع درمان‌های توصیه شده در طب سنتی برای اختلالات خواب آشنا کنیم.
شما می‌توانید برای تهیه انواع محصولات گیاهی، مولتی ویتامین و مکمل، محصولات آرایشی و بهداشتی و… به داروخانه آنلاین مفیدطب مراجعه نمایید و از طریق خرید اینترنتی دارو محصول مورد نظر خود را به آسانی درب منزل دریافت کنید. همچنین می‌توانید سوالات و نظرات خود را در صفحه محصولات ثبت کنید تا متخصصین داروساز ما به آنها پاسخ دهند.
منابع:
- مجله تاریخ پزشکی, دوره ۶ شماره ۱۹ (۱۳۹۳), ۳ February 2015 , صفحه ۱۸۵-۲۰۸
- فیض آبادی. زهره ، علی اصل. فاطمه، مفردات دارویی موثر در درمان بیخوابی در طب سنتی ایرانی، تاریخ پزشکی، ۲۳, ۱۳۹۴
- فیض آبادی زهره، عشایری حسن، اصفهانی محمدمهدی، صادق پور امید، جعفری فرهاد. بررسی اسباب و علل بیخوابی از دیدگاه طب سنتی ایران و مقایسه آن با طب نوین. تاریخ پزشکی. ۱۳۹۲
- بهرامی محسن، مرتقی قاسمی معصومه، حسنی داوود، حیدری آناهیتا، مرزبان مارال، سالک مقدم عباداله، یوسفی سعید، غلامی زهره، عباسی معصومه. بررسی مقایسه‌ای علل, علایم و تاثیرات بیخوابی در انسان از منظر طب سنتی ایران و طب نوین. طب سنتی اسلام و ایران. ۱۳۹۶
توجه: مقالات مرتبط با پزشکی و سلامت داروخانه مفید طب از منابع معتبر داخلی و خارجی تهیه شده‌اند و صرفا جنبه اطلاع رسانی دارند، بنابراین توصیه درمانی و پزشکی محسوب نمی‌شوند. در صورتی که مشکل پزشکی دارید، لازم است تا برای تشخیص و درمان به پزشک مراجعه نمایید.
2 دیدگاه دربارهٔ «بررسی علت‌های بی خوابی از نظر طب سنتی»
سلام خانم دکتر من شب ها بدلیل تپش قلب بالا اصلا نمیتونم بخوابم وخواب خیلی سبکی دارم چربی وکلسترول من بالا است و کم خونی دارم لطفا راهنمایی کنید باید چی کار کنم ممنون
باسلام دوست گرامی، تپش قلب بالا علاوه بر عوارض ظاهری مثل مشکلات خواب حتی می تواند مشکلات جدی را در طولانی مدت برای قلب شما ایجاد نماید لذا حتما نیاز است با مراجعه به پزشک متخصص قلب و عروق اقدام به درمان نمایید.
چنانچه در خصوص عوارض دارویی، تداخلات دارویی و …سوالی داشتید در خدمت شما هستیم.
با احترام دکتر داروساز